Samvinnan - 01.01.1953, Blaðsíða 10

Útrýma gerviefnin ullinni?
Sauðkindin mun hljóta örlög Ullin hefur aldrei verið nauð-
silkiormsins, segja sumir — synlegri en nú, segja aðrir —
Flrifningin ljómar í augum kon-
unnar í auglýsingunni. Hún er klædd
í kjól, sem auglýsandinn segir vera
„nýjasta nýtt“, — efni, sem „andar
með yður og veitir yður fullkomna
vellíðan“. Auglýsingin skýrir frá því,
að þetta viðundur hafi tekizt að skapa
með því að blanda saman 86% orlon
og 14% ull. Aðrar auglýsingar heims-
blaðanna sýna 100% orlon (heitara
en ull, er sagt, má þvo það, þolir rign-
ingu, krumpast ekki og mölur vinnur
ekki á því) og telja efni þetta marka
tímamót. Sömu sögu er að segja um
teppaiðnaðinn, þar sem framleidd eru
rayonteppi, sem líta út nákvæmlega
eins og ull, og um framleiðslu karl-
mannaundirfata úr Lynel, sem hvorki
hlaupa né kittla.
Vísindin hafa tekið undir þetta og
boða nýja tíma í fataiðnaðinum. Dr.
Rogers Adams, er starfar við efna-
fræðideild Ulinoisháskóla, segir óhik-
að: „Gerfiefnin munu algerlega ryðja
náttúruefnunum úr vegi á næstu 20
árum, rétt eins og bifreiðin ruddi hest-
vagninum frá.“
Ullarframleiðendur svara þessum
fullyrðingum hneykslaðir. „Ullin hefur
aldrei verið þarfari en nú,“ fullyrðir
Eugene Ackerman, stjórnandi ullar-
ráðsins, sem að standa ullarframleið-
endur í Bretlandi og Bandaríkjunum.
Enn sem komið er, segir hann, hefur
ekkert gerfiefni getað sameinað alla
kosti ullarinnar. Hann bætir við, að
rayon hafi verið þekkt í 30 ár án þess
að skaða ullarmarkaðinn.
Byltingin, sem nú stendur yfir í
fataiðnaðinum, byrjaði í raun réttri
1938, þegar efnafræðingar uppgötvuðu
nylon. Hinar stórstígu framfarir geta
þó varla talizt eldri en fjögurra ára,
en þessi ár hefur verið mikið um að
vera á sviði efnaframleiðslunnar.
Nylon hafði lokið miklu hlutverki á
styrjaldarárunum, og er nú framleitt
sem þráður, er síðan má vefa og prjóna
úr peysur, sokka, áklæði eða teppi.
Rayon og acetyte, sem áður höfðu að-
allega keppt við baðmullina, tóku nú
breytingum og urðu samkeppnisfær
við ullina. Síðan birtist hvert gerfi-
efnið á fætur öðru og þau gáfu þess-
ari byltingu nöfnin orlon, dynel, da-
cron, acrilan og vicara.
Þegar þessar nýjungar komu fram,
var algerð upplausn á ullarmarkaðin-
um. Er styrjöldin í Kóreu brauzt út,
voru litlar ullarbirgðir í Bandaríkjun-
um og Ameríkumenn tóku því að
kaupa ull í ákafa. Þegar í marz 1951
var verðið á ullarpundinu komið úr
$ 1.76 upp í $ 3.73. Síðan gerðust
hörmulegir hlutir fyrir ullina. Her-
stjórnin í Washington tilkynnti, að
hún hefði stöðvað ullarkaup og ákveð-
ið, að nota mætti 15% nylon í ein-
kennisbúninga. Ullarverðið hrapaði
niður í $ 1.33.
Meðan ullarverðið tók þessar gífur-
legu sveiflur, var verðlag gerfiefn-
anna nær óbreytt, en eigendur klæða-
verksmiðjanna horfðu á verðbreyting-
arnar áhyggjufullir. Þegar söluvand-
ræði bættust við aðra erfiðleika þeirra,
urðu þeir móttækilegri en nokkru sinni
fyrir nýjungar.
Teppaframleiðendur í Bandaríkj-
unum hafa löngum verið óánægðir
með að þurfa að treysta á fjarlæg lönd
eins og Tíbet, Indland og Patagóníu
til að fá þá ull, sem þeir þurftu til
teppagerðar. Tíbet er nú lokað land
og Indverjar hafa dregið úr útflutn-
ingi ullar með því að Ieggja á hana
30% útflutningstoll. Stærstu ullar-
verksmiðjur landsins hafa því gert
tilraunir með gerfiefni síðan 1935, og
í fyrra keypti stærsta fyrirtækið sína
eigin rayonverksmiðju og notaði efni
þaðan í 27% af framleiðslu sinni. I ár
mun þessi verksmiðja nota ra}ron í
75% af framleiðslunni, enda hefur þvf
reynzt vel styrkleiki og lithæfni efn-
isins. Verðið á rayonteppum mun
verða lægra en á ullarteppum.
Annað stórfyrirtæki í klæðafram-
leiðslu hefur blandað gerfiefnum í
vörur sínar í 11 ár. Það mun nú nota
svo til allar tegundir þessara efna, en
hrein ull er aðeins 5% af framleiðsl-
unni frá 80%, sem áður voru. En mörg
gamalkunn fyrirtæki, sem framleiða
karlmannaföt, hafa gert 100% ull að
sönnun þess, að vara þeirra sé góð,
og færi til dæmis Botany verksmiðj-
urnar að selja gerfiefni (en þær stæra
sig mjög af 100% ullarefnum), væri
það rétt eins og gullsmiður færi að
selja stál. Samt eru þessar verksmiðj-
ur farnar að vefa nokkuð af efnum
með 15% nylon.
Gerfiefnin eru nú orðin samtals
21,6% af þeim þræði, sem notaður
er til alls vefnaðar í Bandaríkjunum
(baðmullin er 71,2%, ullin 7,1% og
silki 0,1%). Mikilvægi gerfiefnanna er
þó ekki það, sem gert er við þau í dag,
heldur þeir möguleikar, sem þau búa
yfir til framtíðar.
Bæði þeir, sem framleiða gerfiefn-
in og hinir, sem nota þau, leggja á
það mikla áherzlu, að gerfiefnin eigi
alls ekki að korna í staðinn fyrir ull-
ina, og séu ekki „gerfiulD. Þessi efni
hafa sína eigin kosti og galla, enda
þótt sumir þeirra séu hinir sömu og
ullin hefir. Engin efni geta haft alla
æskilega kosti, og stundum tapast
einn við það að öðrum er náð.
Nylon er teygjanlegt, og þess vegna
reyndist það ómetanlegt í festar svif-
flugvéla á styrjaldarárunum -—• og á
fætur kvenfólksins. En nylon þolir illa
sólskin eða raka. Orlon þolir aftur á
móti bæði sól og raka, og það er
nauðalíkt ull að útliti, en það tekur
6