Samvinnan - 01.12.1959, Blaðsíða 21

ir, t. d. Madonna del Granduca eða Stórhertogamadonn-
una. Hún hefur fengið nafn sitt af því, að Ferdinand III.
stórhertogi af Toskana keypti hana einhverntíma þegar
vel lá á honum en sá ekki sólina fyrir henni upp frá því.
Hann vildi hvorki láta hana hanga uppi á vegg í höll
sinni né geyma hana í fjárhirzlunum niðri í kjallara.
Hann flutti hana með sér í vagni sínum, hvert sem hann
fór til að geta virt hana fyrir sér nætur sem daga. Ferdi-
nand andaðist árið 1824 en madonnan hans hangir nú
í listasafni í Flórens.
Hans Memling málaði Maríu guðsmóður með eplið árið
1487. Hún er hluti af altaristöflu, sem gerð er úr tveimur
plötum, þeirri einu sinnar tegundar, sem varðveizt hef-
ur fram á okkar daga í upprunalegri gerð. Martin van
Newenhoven borgarstjóri í Briigge lét Memling mála
hana fyrir sig. Hann var auðugur maður og voldugur og
ákaflega stoltur vegna ættar sinnar. Um myndina er það
annars að segja, að á hana vantar dýrðlingana, sem venju-
lega krjúpa við fótskör jesúbarnsins og guðsmóðurinnar.
A fletinum sjáum við Maríu með barnið en í vinstri
hendi heldur hún á fagurrauðu og girnilegu epli. Um-
gerðin er einföld en þó um leið skrautleg og iifandi.
Yfir málverkinu hvílir sérstæður blær himneskrar dýrðar,
jarðneskrar gleði og hins innilega sambands sögusviðsins
annars vegar en listrænnar tjáningar hins vegar. Ég hygg
að þetta þrennt sé höfuðeinkenni listar Memlings.
Hann var Þjóðverji að uppruna en fluttist til Brugge og
málaði þar öll helztu verk sín. Á dögum hans var
Brúgge mikill verzlunar- og siglingabær. Þúsundir kaup-
skipa fóru þar um síkin drekkhlaðin varningi. í dag er
bærinn hins vegar þögull og yfirgefinn. Hann er kallað-
ur „hin hljóðláta Brúgge“ manna á meðal. Ekkert minn-
ir þar lengur á forna frægð nema gömlu, fögru kaup-
mannshúsin, sem spegla sig í sléttum vatnsfletinum.
Ég hef nú sagt frá þremur maríumyndum eða madonnum
eins og þær eru venjulega nefndar að ítölskum sið. En
þetta spjall mitt gefur aðeins óljósa hugmynd um hinn
mikla fjölda tilbrigða, sem samin hafa verið við stefið á
liðnum öldum. Sumir segja, að rekja megi slóð þess langt
aftur í tímann, jafnvel til þjóða eða þjóðflokka, sem
lifðu fyrir Kristsburð. Við skulum láta það liggja á
milli hluta að sinni. Hitt er fullvíst, að á Bysanstímabil-
inu, í Gótíkinni og á „Renissansöldinni" var uppskeran
af madonnum og öðrum helgimyndum svo ríkuleg, að
margt annað hvarf í skuggann. í upphafi virðast lista-
mennirnir ekki hafa gert sér sérstakt far um að miða út-
lit barnsins og móðurinnar við lífið á jörðunni. Það er
er eins og hráefnið, sem notað var í listaverkin, hafi ráð-
ið öllu meira um störf þeirra. En þegar tímar liðu fór
„raunsæi“ heimsins að láta meira að sér kveða og í verk-
um Moulinsmeistarans er María mey blátt áfram orðin
að franskri sveitastúlku með skuplu um höfuðið. Sagan
um fæðingu Krists er látin gerast í ákaflega frumstæðu
hesthúsi á litlum bóndabæ. Til vinstri handar við Maríu
krýpur Jósef unnusti hennar á kné og spennir greipar,
prúður á skegg og hár. En til hægri, ögn að baki þeirra,
sjáum við virðulegan kardínála og hundkrílið hans. Úti
við dyrnar fylgjast fjárhirðarnir lotningarfullir með at-
burðinum. Er það nú víst, að það sé guðssonurinn, sem
var að fæðast í heiminn? Já, alveg áreiðanlega. Tveir engl-
ar hafa nefnilega stigið niður til jarðarinnar til að vaka
yfir litla barninu í jötunni.
SAMVINNAN 21
Rafael: Ansideimadonnan.
Memling: María guðsmóðir með eplið.