Samvinnan - 01.09.1975, Blaðsíða 12

Nýir vitsmunir
EB VÍST aS maðurinn sé síðasti hlekkurinn í þróun lífs á
jörðunni? Getur ekki allt eins verið að hann eigi eftir að þró-
ast uppí slíkar hæðir vitsmuna og' færni að kalla megl nýja
veruteg:und — ellegar beinlínis að algerlega ný tegund vaxi
útúr stofni mannkynsins, óblandanleg samanvið það? (Nema
ef nagdýrin eiga eftir að taka við?)
Við sem nú göngum á tveim jafnfljótum á jörðunni yrðum
þá einsog apar í trjánum samanborið við hina nýju tegund.
En ef maðurinn er á þeirri leið að verða eitthvað meiraen
hann sjálfur — erum við þá að flýta fyrir eða tefja? Eða
skiptir mannlegt vafstur engu afþví hve elfur líðandinnar
streymir óendanlega hægt og þungt?
Trúlega getur maður hjálpað til: eitthvað í fari hans sjálfs
er efnið í breytinguna, til að mynda heilinn og taugakerfið,
ellegar eitthvert líffæri sem við gefum lítinn eða engan gaum.
Líffræðingar vita meira um þetta en ég — en kannski hafa
þeir heldur ekki rétt fyrir sér? Kannski tekur breytingin
stefnu sem við komum ekki auga á og fáum ekki skilið?
Þetta sem kemur telst þá ekki framhald af neinu sem við
þekkjum, og hin nýja vera yrði því ekki réttnefnd súper-
maður. Maðurinn hefur aldrei verið neitt súper-dýr. Þegar
hann byrjaði að vera maður kom líka eitthvað glænýtt til
skjalanna. Ýmis dýr eru miklu fullkomnari sem dýr en hann
hefur nokkru sinni verið. Hann var löngum illa sköpuð skepna,
og einmitt í vanmættinum duldist upphaf hins nýja. Hann
mátti til að finna nýja leið eða farast. Hann gerðist ekki
sterkari öðrum eða fimari í stríði frumskógarins, heldur átti
sér stað það undur að nýir vitsmunir blossuðu upp í kolli
hans. Það sem ekki tókst með striti skyldi gerast með viti.
Við erum í dag vanskapaðir menn, illa aðhæfðir skilyrðum
okkar sem aðallega eru annað fólk. Við þolum hvorki að
vera einir né kunnum að búa í þokkalega snurðulausu sam-
félagi.
Samfélag er sama og stríð. Næst mannvonsku veldur góð-
semi mestu böli! Svo forskrúfað er sálarástand mannsins.
Er hugsanlegt að í vanmættinum tU að búa saman í friði
leynist möguleiki til nýs þroska? Að maðurinn verði enn á ný
að finna nýja leið ellegar farast? Að á því sem hann ræður
ekki við í dag með viti sínu reyni hann að sigrast á morgun
með einhverri nýrri sálareigind sem við kunnum ekki enn
að nefna?
Naumast er þetta á næsta leiti, kannski eftir nokkrar ísald-
ir... Á meðan halda endaskipti góðs og ills áfram í veröld
manna einsog við þekkjum þau úr sögunni. Og þóað þetta nýja
sé stökkbreyting og verði fyrirvaralaust í hverju tilfelli kemur
það afar hægt í ljós og með því einu að kynna hverri kynslóð
fjölgar þeim sem hallast í þá áttina. Síðan fer hinn nýsiðaði
maður að taka sig útúr, en hinn „siðaði“ maður, þ. e. við
verður eftir einsog villifólk og mannætur í dag.
Þetta sem kemur má víst kallast nýir „vitsmunir“, og þeim
skulum við ekki reyna að lýsa. En þeir verða jafn-fjarlægir
okkar rökleiðslu- og samtíningsgáfum og þær eru ólíkar fimi
og snerpu tígrisdýrsins í skógunum. Og við verðum fremri
hinum „nýja manni“ í okkar tegund af mannviti (rökhugsun
o. s. frv.) einsog tígrisdýrið stendur okkur framar í færni
vöðvaaflsins.
Er það ekki notalega ögrandi að gera ráð fyrir einhverju
sem ómögulegt er að setja sér fyrir sjónir, ekki síst ef frækorn
hins nýja skyldi nú leynast í hverjum einasta manni? Raun-
ar uggir mig að fæstum líki slíkar vangaveltur. Menn hafa
minni áhuga á vitsmunum sínum helduren að kunna að hag-
nyta sér þá. Þess vegna eru þeir ekki á leiðinni að verða
vitrari, heldur feitari!
einnig hafa aukið útbreiðslu
kynsjúkdóma. Árið 1968 voru
skráð 6.191 lekandatilfelli á
Grænlandi, en árið 1974 voru
þau 11.948, en sama tíðni í
Danmörku væri rúmlega millj-
ón tilfelli. Sýfilis hefur einnig
ágerzt verulega. í fyrra voru
435 sjúklingar skráðir með sýf-
ilis, en það var 78 prósent
aukning frá árinu á undan.
Áfengið hefur einnig reynzt
koma mjög við sögu slysfara,
en dauðaslys eru nú algengasta
dánarorsök á Grænlandi. 20
prósent látinna deyja af slys-
förum. Þar af er þriðjungur af
völdum ölvunar. Með öðrum
orðum: Fimmtánda hvert
mannslát á Grænlandi stafar
af því, að ölvaður maður hefur
ekki stjórn á sér. Sama tíðni í
Danmörku væri þrjú þúsund
slys af völdum áfengis á ári.
• AÐGERÐIR í VÆNDUM
Allir Grænlendingar gera sér
nú ljóst, hve alvarlegt ástand-
ið er. Margar tillögur til úr-
bóta hafa litið dagsins ljós, en
engin þeirra hefur verið fram-
kvæmd. Smávægilegar breyt-
ingar á áfengislöggjöfinni var
allt og sumt, sem umræðurnar
í landsráðinu fengu áorkað.
Fyrir fáeinum árum fór græn-
lenzka upplýsingasambandið í
áróðursherferð gegn ofneyzlu
áfengis, en hún virðist engan
árangur hafa borið. Nú hefur
kirkjan hafizt handa og er nú
að gera endurbætur á fyrrver-
andi barnaheimili í Lichtenau
með tilliti til þess að gera það
að endurhæfingarheimili fyrir
þá, sem beðið hafa tjón af völd-
um áfengisneyzlu.
Nú er heldur ekki seinna
vænna. Mikil óánægjualda fór
um landið allt í fyrrahaust,
þegar landsráðið aðhafðist
enn ekkert í málinu, þrátt fyr-
ir töluverðar umræður. Græn-
lendingar setja nú alla sína
von á, að landsráðið, sem kjör-
ið var í apríl síðastliðnum,
geri alvarlega tilraun til að
draga úr ofneyzlu áfengis í
landinu, og næstu umræður
ráðsins verða áreiðanlega
til þess, að einhverjar hömlur
verða settar á áfengisneyzluna.
• HUGGUN ÁHORFANDANS
f GRÁUM HVERSDAGS-
LEIKANUM
En hvers vegna drekka
Grænlendingar þessi ósköp?
Aðalástæðan er hin skyndi-
lega breyting þjóðfélagshátta.
sem kom þeim algerlega á ó-
vart. í hraðri þróun undanfar-
inna ára hefur ekki verið tekið
tillit til grænlenzku þjóðarinn-
ar. Á sjöunda tug aldarinnar
tók fólk úr strjálbýlinu að
þyrpast til bæjanna, þar sem í
senn varð húsnæðis- og at-
vinnuleysi. Margir nýfluttir á
mölina gátu hvergi leitað hugg-
unar nema í áfenginu og voru
Bakkusi auðveld bráð. Græn-
lendingurinn var áhorfandi
örra breytinga, sem hann
skildi tæpast. Um þetta leyti
var einnig farið að mismuna
mönnum í launum eftir því,
hvar þeir voru fæddir, og við
það kom upp mikill launamun-
ur milli inn- og danskfæddra
Grænlendinga. Um leið varð
draumurinn um jafnrétti, sem
Grænlendingar létu sig
dreyma, þegar Grænland var
innlimað í danska ríkið, að
engu.
Til þess að geta gert sér í
hugarlund ástandið á Græn-
landi, verður að taka dæmi af
öðru samfélagi:
ímyndum okkur, að til Dan-
merkur (eða íslands) kæmi
hópur manna af yfirþróaðri
þjóð, og færi þegar í stað að
byggja hið vanþróaða danska
(íslenzka) þjóðfélag upp. Þetta
fólk myndi eyða mengun,
krabbameini og hjartasjúk-
dómum (eins og berklum var
útrýmt á Grænlandi), starfs-
aldur væri lengdur um rúman
áratug, og auðvitað flytti þetta
fólk með sér tungumál til að
nota við kennslu danskra (ís-
lenzkra) barna í skólum.
Tæpast væri hægt að vænta
þess, að þetta yrði Dönum (ís-
lendingum) til mikillar gæfu.
Líklega myndu þeir innfæddu
leita huggunar í þeim fíkni-
og deyfiefnum, sem yfirþróaða
fólkið flytti með sér.
• EINA LEIÐIN TIL ÚRBÓTA
Svona er ástandið raunveru-
lega á Grænlandi. Grænlend-
ingar hafa glatað sjálfstrausti
sínu undir stjórn Dana. Danir
hafa haft í frammi óskynsam-
lega stefnu í Grænlandsmál-
um, en engir nema Grænlend-
ingar sjálfir geta bætt úr því.
Tilraunin til þess að gera
Grænlendinga að annars
flokks Dönum hefur reynzt
dýrkeypt, og hún hefur sært
Grænlendinga svöðusári.
Sjúka þjóð er ekki hægt að
lækna með því að fá henni
meiri „velmegun“ og hærri líf-
aldur. Enginn læknar hana
nema hún sjálf. Það verður
ekki fyrr en Grænlendingar
hafa aftur fengið trú á sjálfum
sér, að áfengisvandamálið verð-
ur leyst. □
12