Samvinnan - 01.09.1975, Blaðsíða 17

Eftir Arnþór Garðarsson, náttúrufræðing
þar sem áfoks gætir frá ægi-
söndum.
Á láglendi hefur verið áætl-
að, að þegar hafi verið ræstir
fram um 1200—1400 km2. Prá
þessari tölu má þó e. t. v. draga
svæði sem hafa verið grafin
án þess að þau yrðu þurrkuð.
Mætti áætla lauslega að um
1000 km2 lands hefðu þegar
verið ræstir ýmist til ræktunar
eða sem beitilönd. Þetta gerir
um 20% af öllu mýrlendi á lág-
lendi.
Lítum nú aðeins nánar á þá
4000 km2 sem þá eru eftir. Af
þeim hafa flæðiengi og flóð-
sléttur verið áætluð um 1000
km2. Þetta eru svæði þar sem
framræsla ber tæplega árang-
ur og borgar sig reyndar yfir-
leitt ekki vegna þess að flæði-
engin eru grasmestu lönd þessa
lands og hafa auk þess þann
ótvíræða kost að þau þarfnast
ekki áburðargjafar. Ég tel því
ástæðu til þess að vona að
flaeðiengi landsins komi til
með að skipa þann sess sem
þeim ber í landbúnaði kom-
andi tíma og hækkandi hrá-
efnisverðs. Flæðiengin eru
jafnframt afar verðmæt svæði
vegna auðugs lífs og þau eru
undirstaða mikils fuglalífs.
Enn eru eftir 3000 km2 lág-
lendismýra. Þó er ekki þar með
sagt að þær séu allar nýtanleg-
ar til ræktunar. Þannig má á-
ætla að um þriðjungur þessa
lands séu brokflóar og aðrar
ófrjósamar landgerðir sem
varla verði ræktaðar nema að
undangengnum ítarlegum
rannsóknum og tilraunastarf-
semi.
Það virðist því óhætt að á-
ætla að um V3 af nýtanlegu
mýrlendi íslensku hafi þegar
verið ræst fram. Hinir % hlut-
ar, sem eru um 2000 km2, verða
sjálfsagt teknir til grasræktar
á einhvern hátt á næstu ára-
tugum. í meðferð þessa lands
ber þess þó að gæta (1) að
skilin séu eftir heilleg dæmi
um allar mýrlendisgerðir (2)
að nýtingu sé hagað þannig, að
lífríki landsins bíði sem minnst
tjón af og (3) að áveitur séu
teknar til nákvæmrar skoðun-
ar þar sem þær kunna að eiga
við, en ekki einblínt á þurrk-
unaraðferðina eina.
Með hliðsjón af ofansögðu
virðist tímabært að endur-
skoða styrkjakerfi það, sem á
undanförnum árum hefur þró-
ast í kringum skurðagröft.
Ennfremur virðist tímabært að
krefjast þess, að landbúnaðar-
aðilar geri rökstuddar áætlan-
ir um fyrirhugaða framræslu
langt fram i tímann. Loks virð-
ist rétt að ítreka það, að fram-
ræsla veldur í ákveðnum til-
vikum verulegri röskun og slík-
ar framkvæmdir falla að sjálf-
sögðu undir 29. gr. náttúru-
verndarlaga en þar segir m.a.:
„Valdi fyrirhuguð mann-
virkjagerð eða jarðrask hættu
á því, að landið breyti varan-
lega um svip, að merkum nátt-
úruminjum verði spillt eða
hættu á mengun lofts eða
lagar, er skylt að leita álits
Náttúruverndarráðs, áður en
framkvæmdir hefjast.
Ef það er vanrækt, getur
Náttúruverndarráð krafist at-
beina lögreglustjóra til að
varna því, að verk verði hafið
eða því fram haldið.“
• NAUÐSYNLEGT AÐ
VERNDA ÞJÓRSÁRVER
Eins og ég sagði áðan virðist
ólíklegt að framræsla verði
stunduð að marki í hálendis-
mýrum. Ýmis hálendissvæði,
flest þeirra votlend, kunna þó
að lenda undir uppistöðulón-
um í sambandi við raforkuver.
Þýðingarmest þessara svæða er
tvímælalaust Þjórsárver sunn-
an Hofsjökuls. Virðist tæplega
leika vafi á því, að Þjórsárver
eru fremst í flokki þeirra vot-
lenda sem vernda ber í hálend-
inu. Enda er það yfirlýst stefna
Náttúruverndarráðs að friðlýsa
Þjórsárver. Á öðrum svæðum
svo sem Eyjabökkum og ýms-
um gróðurvinjum einkum í
austanverðu hálendinu, virðist
ekki vera um jafnmikil og ein-
stæð náttúruverðmæti að ræða
en þar er þó þörf rannsókna
áður en að því kemur að taka
ákvörðun um virkjanir.
Meðfram ströndum landsins,
á fjörum og grunnsævi, eru
víða svæði, sem skilyrðislaust
ber að vernda gegn mengun og
röskun ýmiss konar. Ég mun
þó ekki orðlengja frekar um
almennar hliðar á vernd fjöru
og grunnsævis, enda hefur
Agnar Ingólfsson þegar fjall-
að um það mál.
Ef draga ætti saman í stuttu
máli hættur þær sem helstar
steðja að votlendum vegna um-
svifa mannsins má þar til telja
nær alla okkar athafnasemi,
þ. e. a. s. landbúnaðarfram-
kvæmdir, ýmiss konar orkuver
og iðnað, samgöngutækni svo
sem hafnargerð, flugvallagerð
og vegagerð, og loks landnýt-
ingu til íbúðabygginga.
Þrátt fyrir þessar margvís-
legu landþarfir og enda þótt
vernd votlendra svæða hljóti
fyrst um sinn að byggjast á
rannsóknum sem enn eru
skammt á veg komnar, virðist
svo að íslendingar séu enn í
þeirri aðstöðu að þeir geti, ef
vilji er fyrir hendi, komið á
skipulegri og skynsamlegri
vernd votlenda.
17