Andvari - 01.10.1959, Page 66

176
BJÖRN ÞORSTEINSSON
ANDVARI
og skatta af verzlun sinni og fiskveiðum.
A })ví varð engin breyting við samning-
ana 1490, en um þær mundir eru íslands-
siglingar orðnar svo frjálsar og almennar,
að Englendingar eru hættir að sækja um
leyfi til þeirra hjá konungi sínum. Síð-
asta leyfisbréfið, sem kunnugt er, er frá
1478, veitt Jóhannesi Forster, kaupmanni
í Bristol28). Eftir það er ekki vitað, að
skeytt hafi verið um lögin frá 1429, en
lög eru lög, nema þau séu numin úr
gildi, og afnám þeirra var unga konung-
inum kostnaðarlaust vinarbragð við fjöl-
menna stétt sæfara í hafnarborgum
Austur-Anglíu.
Eleimildir benda ótvírætt til þess, að
aldrei hafi jafnmörg ensk skip sótt til
fiskveiða og verzlunar við ísland eins
og á fyrstu áratugum 16. aldar, þangað
til loks á 19. öld. Til er skýrsla um enska
íslandsflotann frá 1528, og telur hann
þá 149 skip, öll frá hafnarborgum á
austurströnd Englands frá Boston til
London.20) Þá eru 440 fiskiskip samtals
í eigu Englendinga.30) Ekkert bendir til
þess, að íslandsflotinn hafi verið óvenju-
stór þetta ár, en ætla má, að öll íslands-
för séu ekki talin á skránni. Allt frá
dögum Ríkarðs III. höfðu Englandskon-
ungar látið sér annt um hag íslandsflot-
ans, sem þeir nefndu svo, enda færði
hann þeim nokkrar beinar tekjur. Árið
1526 kvarta Islandsfarar undan þungum
álögum, og varð þá að samkomulagi milli
Ilinriks konungs og „þeirra þjóna hans
og þegna, sem sækja ýsu og þorsk til
íslands“, að þeir greiði árlega konungs-
mötu endurgjaldslaust ákveðna tölu af
fiski af hverju skipi.31) Þessi skattur er
eflaust allforn, því að þess er hvergi getið
í heimildum, að hann hafi verið lagður
á framangreint ár, heldur kvarta menn
þá undan því, að hann sé of hár. Skatt-
inum hefur brátt verið breytt í pcninga-
gjald, því að í bréfi, sem íslandsfarar
skrifa konungi haustið 1532, segir, að
konungur hljóti tvö hundruð fiska af
hverju skipi, sem leggi út með meira
en 10 vættir af salti.32) Frá árinu 1533
er til skrá um Islandsflotann gerð af
ráðsmanni konungs, Edward Weldonne.
Þá telur flotinn 85 skip, mcðalstærð 84
lestir. Við hvert skip eru skráðar upp-
hæðir £ 4—8 eftir stærð, samtals £414.
Skrá þessi er í tvíriti; í þeirri síðari eru
skráðar hærri upphæðir við smærri skipin
eða frá £ 5—8 eftir stærð, samtals
£ 582.33) Þetta ár hefur konungur senni-
lega lækkað skatt á smærri skipum, því
að upphæðin í síðara skjalinu er nefnd
í bréfi, sem íslandsfarar rita konungi
árið áður. Því miður er það skjal rifið
og trosnað, svo að ekki verður lesið að
fullu, hvað þar hefur staðið um afgjöld
af stærri skipunum. Skrárnar frá 1533
gefa til kynna beinar tekjur konungs af
fiskveiðum við ísland, en þar að auki
greiddu Islandsfarar tolla og skatta
(customs og subsidies) af verzlun við
íslendinga.
Elinrik konungur hafði ekki einungis
tekjur af íslandsflotanum, heldur einnig
útgjöld, því að í styrjöldum við Frakka
og Skota þarfnaðist hann herskipavernd-
ar. Þrátt fyrir slíkar öryggisráðstafanir
tókst Skotum að hremma nokkur ensk
skip á leið frá íslandi árið 1524, konungi
og Wolsey kardínála, æðsta ráðgjafa og
kanslara Hinriks um þær mundir, til
mikillar armæðu.3'4) Flotaverndin mun
aldrei hafa náð lengra norður en til
skozku eyjanna; þar fyrir norðan biðu
hans ýrnsar hættur, en gegn þeim aðil-
um, sem þar var að mæta, beitti Hinrik
VIII. ekki flota sínum.
IV.
Friðarsamningar og verzlunarlöggjöf
Islendinga frá 1490 breyttu litlu um
athafnir sæfara við ísland. Þar norður