Veðrið - 01.04.1962, Blaðsíða 12

agnir þær, sem myndast úr efni og umbúðum sprengjunnar sjálfrar eru yfirleitt
mjög smáar. Þvl sterkari sem sprengjan er jiví liærra upp berst rykið, sem
myndast og má gera ráð fyrir að ryk frá megatonna sprengjum, sem sprengdar
eru hátt í fofti, berist að langmestu leyti upj> í heiðhvolfið.
í heiðhvolfinu er öll loftblöndun ntiklu hægari en í veðrahvolfinu og jjar
getur hið geislavirka ryk haldizt mjijg lengi. Stærri rykagnirnar falla að vísu
með tímanum niður úr heiðhvolfinu og niður í veðrahvolfið, en mikill hluti
agnanna er Jjað smár, að fall jjeirra hefur lítið að segja og má reikna með að
jjær fylgi hreyfingum loftsins.
Þekking okkar á hreyfingum loftsins í heiðhvolfinu er ennjjá ófullkomin, en
dreifing geislavirkra efna frá kjarnorkusprengjum mun hafa stuðlað mjög að
jjví að auka hana. í ljós hefur komið, að geislavirk efni, sem blandast loftinu
í heiðhvolfinu í nánd við miðbaug haldast miklu lengur á lofti en ef blöndunin
fer fram í nánd við heimskautin. Þannig virðist Jjurfa 5—10 ár til jjess að lielm-
ingur jjess geislavirka ryks, sem myndaðist við sprengingar Bandaríkjamanna
vorið 1954 í heiðhvolfinu við Eniwetok eyju í Kyrrahafinu 11° fyrir norðan
miðbaug, falli til jarðar. Tilsvarandi tími fyrir geislavirkt ryk frá sprengingum
Rússa haustið 1958 við Novaja Sernlja um 73° norðlægrar breiddar er l/2—1 ár.
Við heimsskautin liggja veðrahvörfin, eða mörkin á milli veðrahvolfs og heið-
hvolfs, í allt að 10 km hæð en helmingi hærra við miðbaug, eins og lauslega er
sýnt á 2. mynd. Yfirleitt eru skír mörk á milli heiðhvolfs og veðrahvolfs nema á
vissu svæði milli 30. og 40. breiddargráðu, en á jjessu bili vex hæð jjeirra ört
eftir jjví sem nær dregur miðbaug.
Það hefur komið í ljós, að Jjað er langt frá Jjví að hið geislavirka ryk sáldrist
jafnt og jjétt niður í gegnum mörkin á milli heiðhvolfs og veðrahvolfs, livar sem
er á jörðinni. Þar sem miirkin eru skír kemur sára lítið af hinu smágerva ryki
niður í veðrahvolfið, heldur nær eingöngu á belti Jjví, þar sem mörkin eru
óljós, á milli 30. og 40. breiddargráðu. Á jjessu bili virðist loft úr heiðhvolfinu
streyma niður í veðrahvolfið og annars staðar ekki svo teljandi sé, nema ef vera
skyldi við heimsskautin. Niðurstreymi jjetta virðist örast að vetrinum eða vor-
inu, en hægast á sumrin eða haustin. Lítil blöndun virðist eiga sér stað á milli
suður og norðurhvels í lægri hlutum heiðhvolfsins og bendir jjað til Jjess að í
hitabeltinu streymi loft ujjp í heiðhvolfið, sem breiðist svo út til suðurs og norð-
urs. 3. mynd gefur góða hugmynd um hvernig magn geislavirkra efna í andrúms-
loftinu breytist með breiddargráðunni. 4. mynd gefur tilsvarandi upplýsingar
um geislavirk efni í regnvatni.
Þegar rykið er einu sinni komið niður úr heiðhvolfinu skolast jjað tiltölu-
lega fljótt til jarðar með úrkomu. Þetta veldur því að rykið nær ekki að dreif-
ast jafnt yfir alla jörðina, heldur verður Jjað mest í heittempruðu beltunum,
lítið í hitabeltinu og fer lækkandi í kaldtempruðu beltunum eftir Jjví sem
Ijær dregur miðbaug. Þar sem flestar sprengingarnar liafa verið gerðar á norð-
urhveli jarðar er þar miklu meira magn af geislavirku ryki en á suðurhvelinu.
Innihald úrkomunnar af geislavirkunt efnum fer fyrst og fremst eftir Jjví,
hversu inikið er af þeim í loftinu jjar sem regnskýin myndast, en úrkomumagn
12
VEÐRie