Fréttablaðið - 03.12.2009, Blaðsíða 36

36 3. desember 2009 FIMMTUDAGUR
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er
á móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem
finna má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu
eða Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til
leiðréttinga og til að stytta efni.
UMRÆÐAN
Úlfar Hauksson skrifar um örlög
íslensks sjávarútvegs í ESB
Fiskveiðar eru meðal elstu athafna manns-ins og eina atvinnugreinin sem byggist á
veiðimennsku sem er enn stunduð í umtals-
verðum mæli með viðskipta sjónarmið í
huga. Ásókn í gjöful fiskimið voru lítil sem
engin takmörk sett til ársins 1976 en fram
að þeim tíma voru flest fiskimið öllum
opin. Á seinni hluta áttunda áratugarins
var þróun í hafréttar málum mjög hröð og
segja má að 200 mílna efnahags lögsaga hafi
orðið viðtekin venja frá árinu 1976 þótt slíkt
hafi ekki fengist staðfest fyrr en á þriðju
hafréttar ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna
árið 1982. Lögsaga strandríkja var mikil-
vægt skref í þá átt að afmarka nýtingar-
rétt á fisk stofnunum. Margir fiskistofnar
virða hins vegar ekki lögsögu ríkja og veið-
um úr þeim þarf að stjórna á þverþjóðleg-
um vettvangi. Það er hins vegar hápólitískt
úrlausnar efni hvernig ber að stýra nýtingu
á sameigin legum fiskistofnum; sú pólitík
snýst um hver fær hvað, hvenær og hvernig.
Evrópusambandið er lýsandi dæmi um slíkt
og samstarf aðildarríkjanna í sjávarútvegs-
málum hefur mótast af nauðsyn en jafnframt
af mikilli hagsmunabaráttu bæði innan land-
anna og þeirra í milli.
Aðildarumsókn Íslands
Umræða um hvort Ísland eigi að sækja um
aðild að ESB hefur til þessa strandað á sjávar-
útvegsmálum. Nú þegar Ísland hefur sótt um
aðild er mikilvægt að varpa ljósi á þennan
málaflokk á yfirvegaðan hátt og út frá stað-
reyndum. Í þessari fyrstu grein af þremur
verður gerð grein fyrir tilurð og þróun sjávar-
útvegsstefnu ESB. Í næstu grein verður farið
yfir aðildarsamning Norðmanna um sjávar-
útvegsmál frá árinu 1994 og samning Malt-
verja frá 2004. Að síðustu verður farið yfir
samningsstöðu Íslendinga á sviði sjávar-
útvegsmála og ályktað um hugsanlega niður-
stöðu aðildarsamninga.
Sjávarútvegsstefna ESB
Upphaf sjávarútvegsstefnu ESB má rekja til
alþjóðlegrar þróunar í sjávarútvegsmálum á
áttunda áratugnum. Í hnotskurn snýst stefnan
um sameiginlega nýtingu á sameiginlegum
fiskistofnum sem virða ekki mörk efnahags-
lögsögu ríkja. Skynsamleg nýting fiskistofna,
stöðugt framboð sjávarafurða til neytenda og
sómasamleg lífskjör fólks sem byggir afkomu
sína á sjávarútvegi eru höfuðmarkmið sjávar-
útvegs stefnunnar. Sjávar útvegsstefnu
ESB má skipta upp í fjögur svið: Markaðs-
skipulag sem á að tryggja stöðugt framboð
af sjávar fangi í ESB sem er stærsti mark-
aður í heimi fyrir sjávarafurðir. Samskipti
við þriðju ríki þar sem framkvæmdastjórnin
kemur fram fyrir hönd
aðildar ríkjanna og hefur
umsjón með alþjóðlegum
samningum. Styrkja-
kerfi til uppbyggingar og
ný sköpunar í greininni og
loks fisk veiði stjórnun sem
byggir á lögmálinu um
jafnan aðgang fyrir utan
12 mílur, hámarksafla,
hlutfalls legum stöðug leika
auk tæknilegra ráðstafana til verndunar og
stjórnunar á nýtingu fiskistofna. Hér munum
við einkum beina sjónum okkar að fiskveiði-
stjórnun og aðgangi að veiðisvæðum aðildar-
ríkja.
Skipting veiðiheimilda og fiskveiðistjórnun
Hámarksafli á miðum ESB er ákveðinn af
sameiginlegri yfirstjórn og byggir á áliti
fiskifræðinga. Framkvæmdastjórnin leggur
tillögur fyrir ráðherraráðið sem ákveður
heildarafla helstu fisktegunda. Sjávar útvegs-
ráðherrar aðildarríkjanna taka því endan-
lega ákvörðun um heildarmagn og deila á
milli þjóða eftir svokölluðum hlutfallslegum
stöðugleika. Hlutfallslegi stöðug leikinn var
tekinn upp árið 1983 og ræðst hlutdeild ein-
stakra ríkja af veiðireynslu, mikilvægi sjávar-
útvegs og þeim missi sem ríkin urðu fyrir
þegar strandríki færðu efnahagslögsögu sína
út í 200 sjómílur og aðgengi að fiskimiðum
takmarkaðist við þjóðerni. Ríkin úthluta
síðan hlutdeildinni eftir sínu eigin kerfi og
bera ábyrgð á eftirliti með veiðum innan
sinnar lögsögu og geta sett strangari reglur
en ESB svo fremi sem slíkar reglur mismuni
ekki aðilum á grundvelli þjóðernis.
Hlutfallslegi stöðugleikinn tryggir strand-
ríkjum hlutdeild í heildarafla á því svæði sem
ákvörðun um hámarksafla nær til. Útgangs-
punkturinn er veiðireynsla í viðkomandi fisk-
tegund. Nánar verður vikið að hlutfallslega
stöðugleikanum í seinni greinum.
Jafn aðgangur að fiskimiðum
Meginreglan um jafnan aðgang kemur til út
af ákvæði í stofnsáttmála ESB sem bannar
mismunun á grundvelli þjóðernis. Ákvæðið
takmarkast hins vegar mjög af reglunni um
hlutfallslega stöðugleikann og greint var frá
hér að ofan. Aðgangurinn er því skilyrtur
sem felst m.a. í því að hlutdeild ríkja í fisk-
tegundum, sem falla undir ákvörðun um
heildarafla, er bundin við ákveðin svæði
sem aftur byggir á veiðireynslu. Ákvæðið
um jafnan aðgang þýðir sem sagt ekki að um
opinn og frjálsan aðgang að fiskimiðum ríkj-
anna sé að ræða. Ríkin geta hins vegar skipst
á veiðiheimildum ef þeim hugnast slíkt. Að
auki eru fordæmi fyrir því að aðgangur
að ákveðnum miðum sé einskorðaður við
tiltekin strandsvæði séu þau verulega háð
fisk veiðum og fiskistofnarnir staðbundnir.
Dæmi um slíka ráðstöfun má meðal annars
finna í kringum Hjaltlandseyjar. Í gegnum
tíðina hefur þessi svæðisbundna mismunun
reynst afar mikilvæg fyrir landfræðilega
afvikin svæði. Af ofan sögðu má því draga
þá ályktun að ákvæðið um jafnan aðgang hafi
í raun mjög takmarkaða þýðingu.
Umdeild stefna
Fiskveiðistjórnun ESB hefur, líkt og íslenska
fiskveiðistjórnunarkerfið, það markmið að
gera fiskveiðar efnahagslega hagkvæmar
án þess að það hafi í för með sér félagslega
upplausn. Það er hins vegar hápólitískt deilu-
efni hvernig ber að ná því markmiði. Þetta
vandamál er af allt annarri og ósambæri-
legri stærðargráðu í ESB en á Íslandi. Í ESB
ná fiskveiði hagsmunir nær undantekningar-
laust út fyrir lögsögu þjóðríkja þar sem lög-
sögur skarast með miðlínu og eða út á alþjóð-
legt hafsvæði. Þrátt fyrir að Íslendingar hafi
undan farin ár sótt í auknum mæli í úthafið
teljast flestir okkar helstu nytjastofnar vera
staðbundnir. Þar að auki er efnahagslögsaga
Íslands tiltölulega einangruð.
Sjávarútvegsstefna ESB er, líkt og íslenska
fiskveiðistjórnunarkerfið, langt frá því hafin
yfir gagnrýni. En hvar liggur vandinn? Er
það sjávarútvegsstefnan sem slík, þ.e. hinn
sameiginlegi vettvangur aðildarríkjanna
til að ráða ráðum sínum sem er höfuð mein-
semdin eða hangir fleira á spýtunni? Frá
upphafi hefur stefnan verið umdeild og dæmi
eru um þrýstihópa sem berjast fyrir því að
sjávarútvegsmál verði alfarið færð til aðildar-
ríkjanna. Aðildarríkin myndu þá einhliða
ákveða hámarksafla innan sinnar lögsögu og
hverjir hefðu rétt til veiða þar. Slíkar raddir
hafa verið háværar og hafa fallið í frjóan
jarðveg í sumum sjávarbyggðum ESB.
Einföldun á staðreyndum
Að sama skapi og uppi hafa verið háværar
raddir sem finna sjávarútvegsstefnu ESB
allt til foráttu eru til raddir sem benda á það
sem mikla einföldun að kenna sameiginlegu
sjávar útvegsstefnunni alfarið um það sem
miður hefur farið í sjávarútvegi í ESB.
Þvert á móti er því haldið fram að sam-
eiginleg stefna sé eina von sjávarútvegsins;
allar tilraunir í þá veru að stjórna nýtingu
fiskistofna í Norðaustur-Atlantshafi með ein-
hliða aðgerðum strandríkja sé dæmd til að
mistakast. Slíkt fyrirkomulag yrði ávísun á
stjórnlausar veiðar; þorskastríð allra gegn
öllum. Þrátt fyrir að tilkoma sjávarútvegs-
stefnunnar hafi á sínum tíma verið liður í
pólitískri refskák er alveg ljóst að aðstæð-
ur eins og þær eru núna kalla á samvinnu
ríkja á milli og á einhverjum tímapunkti
hefði þurft að koma á sameiginlegum vett-
vangi strandríkja.
Sameiginleg sjávarútvegsstefna innan
ESB í einhverri mynd virðist vera besti
vettvangur inn til að semja um þessi mál. Það
hefur a.m.k. ekki tekist að sýna fram á annað
með afgerandi hætti.
Niðurstaðan er því sú að þeir sem kalla
eftir því að stjórn fiskveiða í ESB verði
alfarið færð til þjóðríkja afhjúpa í senn van-
þekkingu sína á fiskveiðum og á landfræði-
legum aðstæðum strandríkja við Norðursjó
og nálægum hafsvæðum; höfða til þjóðernis-
tilfinninga en ekki heilbrigðrar skynsemi.
Í næstu grein verður fjallað um aðildar-
samning Norðmanna og Maltverja.
Höfundur er stjórnmálafræðingur og vél-
stjóri á Sólbaki EA-1. Greinin byggir á
rannsókn höfundar sem birtist í bókinni
Gert út frá Brussel? árið 2002. Jafnframt
er stuðst við grein höfundar „Hvalreki eða
skipbrot“ sem birtist í bókinni Ný staða
Íslands í utanríkismálum frá 2007.
Sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins
ÚLFAR HAUKSSON
UMRÆÐAN
Kristján Sveinbjörnsson skrif-
ar um sveitarstjórnarmál
Eftir bankakreppu hefur sam-eining sveitarfélaga komist
aftur í umræðu. Jafnvel á höfuð-
borgarsvæðinu hafa ýmsir rætt
þau mál óformlega. Flest sveitar-
félög, m.a. á höfuðborgarsvæðinu,
eru í miklum erfiðleikum vegna
lækkandi tekna og framkvæmda-
stöðnunar. Álftanes stendur þar
einna verst og nú eftir flopp D-
listans með stofnun nær óstarf-
hæfs meirihluta er Sveitarfélag-
ið Álftanes í andarslitrunum. Er
lausnin að sameina, og/eða þarf að
gerbreyta rekstri sveitarfélaga?
Hugmynd um að mynda eina
yfirstjórn yfir öll sveitarfélögin á
höfuðborgarsvæðinu hefur verið
nefnd, eða jafnvel að sameina
suðursveitarfélögin frá Kópavogi
til Voga. Nú er komið að sveitar-
stjórnarmönn-
um að skoða
alvarlega þessi
mál. Raunhæf-
ast er að gera
það með stofn-
un starfshóps
á vegum Sam-
taka sveitar-
f é l a g a á
höfuðborgar-
svæðinu.
Samfylking-
in á Álftanesi ætlar að hefja þessa
umræðu á opnum fundi og fær
til sín góða gesti frá Reykjavík,
Kópavogi, Garðabæ og Hafnar-
firði. Þar mun íbúum höfuðborgar-
svæðisins einnig gefast kostur á
að leggja orð í belg. Fundurinn
verður í hátíðarsal Íþróttamið-
stöðvar Álftaness fimmtudaginn
3. des. kl. 20.
Höfundur er bæjarfulltrúi á
Álftanesi.
Sameining sveitarfélaga
á höfuðborgarsvæðinu
3.590kr.Verð frá
Nike
jólagjöfin í ár
Bolir
7.290kr.Verð frá
Buxur
10.990kr.Verð frá
Peysur
KRISTJÁN SVEIN-
BJÖRNSSON