Fréttablaðið - 03.12.2009, Blaðsíða 30

30 3. desember 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Anna Sigríður Pálsdóttir, Arn-
fríður Guðmundsdóttir, Baldur
Kristjánsson, Hjalti Hugason,
Pétur Pétursson, Sigrún Óskars-
dóttir, Sigurður Árni Þórðarson
og Sólveig Anna Bóasdóttir
skrifa um íslenskt samfélag
Margt bendir til þess að sam-félagið sé smám saman að síga
í gamla farið. Lítil merki þess sjást
að harkan milli hópa minnki, heldur
haldi sig sem fyrr í gamalkunnum
skotgröfum. Það vantar rúm fyrir
spurningar um grundvallaratriði.
Ætluðum við ekki að breyta ein-
hverju? Ætlum við að hafa „nýja“
Ísland eins?
Var hugmyndin sú að reka þá
stefnu áfram að fólk þurfi að eiga
sínar íbúðir? Ætlum við að hafa
þrjá stóra banka? Sextíu og þrjá
þingmenn? Fjórflokkinn? Flokks-
ræði? Óglögg skil á milli dóms-
valds, framkvæmdavalds og lög-
gjafarvalds? Forseta? Sex háskóla?
Óburgðuga landsbyggð? Krónu?
Óbreytta stjórnarskrá? Klíkuskap?
Kunningjaveldi? Lokaðar nefndir?
Stjórnsýslu með þöggunaráráttu?
Veika fjölmiðla? Ójafnræði í laun-
um? Sá ótti læðist að okkur að upp
sé að rísa það sama Ísland og var.
Í samfélögum þróast fastur valda-
strúktúr sem breytist oftast aðeins
á löngum tíma. Breytingar sem
verða við hrun ganga aftur á móti
fjótt til baka.
Hvernig mótast grunngildi?
Augljóst er að margir íbúar þessa
lands óska þess að góð og jákvæð
grunngildi eins og heiðarleiki, jafn-
rétti, virðing, ábyrgð, kærleikur,
réttlæti, sjálfbærni, frelsi og lýð-
ræði móti okkur . Óskin er sú að
þau stjórni ferð okkar í ríkari mæli
en áður. Þau gildi verði sett á stall
í stað óheiðarleika, virðingarleysis,
ójafnaðar, hörku, klíkuskapar, mis-
réttis og græðgi. Fyrrnefnd gildi
voru öll í hávegum höfð á þjóðfund-
inum sem haldinn var í Laugardals-
höll fyrir skömmu og endurspegla
sennilega vonir og þrár þjóðarinnar.
Vandinn er aftur á móti sá að grunn-
gildi er ekki hægt að velja eins og
vörur í Stórmarkaði. Grunngildi
safnast í sarpinn á löngum tíma.
Þjóðir, einstaklingar og fjölskyldur
tína þau upp á langri leið. Þau flytj-
ast frá einni kynslóð til annarrar
með frásögum, ævintýrum, trúar-
bókmenntum eða beinni fræðslu en
síðast en ekki síst með iðkun þeirra.
Börn horfa á atferli mæðra sinna og
feðra, nema af þeim, gildin verða
inngróin, móta allt lífið og í ljósi
þeirra velja þau leiðir á ögurstund-
um. Grunngildi skipta mestu máli
þegar í harðbakkann slær.
Stundum kemst los á hefðbundin
gildi. Það getur orðið þegar mikil
breyting verður í umhverfi, flutn-
ingur úr sveit í borg, við skyndi-
legt ríkidæmi eða hrap til fátækt-
ar. Los kemst á þegar skil verða
milli kynslóða. Eitthvað þessu líkt
hefur gerst hjá okkur. Óþarfi er
að tala um algjört niðurbrot gilda.
Hafi heiðarleiki, jöfnuður, virðing
og ábyrgð verið aðalsmerki okkar
áður fyrr verður að játast að þessi
gildi og önnur álíka hafa að undan-
förnu ekki sett eins mikinn svip á
okkur sem þjóð og æskilegt væri.
Ójöfnuður komst á í þjóðfélaginu og
þótti sjálfsagður, harka, klíkuskap-
ur, virðingarleysi og græðgi hafa
verið áberandi.
Hér þarf meira að koma til en að
breyta stjórnarskrá, fækka bönk-
um eða styrkja fjölmiðla, þó að við
ættum að gera allt þetta og miklu
fleira. Við komum aðeins á breyt-
ingum með því að temja okkur
smátt og smátt hin góðu gildi. Við
þurfum að láta þau setja svip á líf
okkar, með því að kenna börnum
okkar með sögum og ævintýrum
hvernig gott er að lifa og með því
að fara fram með góðu fordæmi.
Við þurfum að kenna þeim að setja
sig í spor annarra, að bera virðingu
fyrir hvort öðru og fyrir fullorðnum
– með því t.d. að segja þeim dæmi-
sögur um hve illa fer fyrir þeim
sem ljúga, svíkja og stela. Á löng-
um tíma, hægt og hægt, smátt og
smátt geta vaxið upp kynslóðir sem
bera af okkur í heiðarleika, jafn-
réttishugun, kærleika og lýðræð-
ishugsjón. Þetta er langtímaverk-
efni, eilíft verkefni einstaklinga,
fjölskyldna, þjóða, allra jarðarbúa.
Þessi siðræna bylting þarf að eiga
sér stað í foreldrahúsum, í skólum,
í kirkjum og alls staðar þar sem
ungviði kemur. Það þarf að vera
viðfangsefni á fundum fullorðinna,
viðfangsefni stjórnmálaflokka, lýð-
ræðishreyfinga, trúfélaga, mann-
úðarfélaga og kjörinna fulltrúa á
löggjafarþingi. Þjóðkjörnir fulltrú-
ar ættu að skammast til að hætta
nú þegar þrasi og þrætum, ávirð-
ingum og dylgjum og fara að tala
saman svo sómi væri að. Sam-
ræðuhefð eins og hún hefur þróast
í okkar lýðræðiskerfi er hvorki til
fyrirmyndar eða sjálfsögð.
Aðventan býður upp á val
Nú fer aðventan í hönd, undirbún-
ingstími jólahátíðarinnar. Er það
ekki einmitt tíminn til að staldra
við og spyrja: Hver eru þau gildi
sem hafa dugað mér og mínum best
til þessa? Hvernig get ég tryggt
raunverulega hagsæld og andlega
velferð til framtíðar – fyrir mig,
þá sem mér eru kærir, þjóð mína,
mannkyn allt. Hvernig vil ég mæta
þeim sem standa höllum fæti,
mínum minnstu systkinum nær og
fjær. Hvernig vil ég vera? Hver er
ég? Á hvaða leið er ég? Hvert vil ég
fara?
Höfundar eru guðfræðingar.
Hvert viljum við fara?
UMRÆÐAN
Sigrún Bragadóttir
skrifar um atvinnu-
leysi
Ég er að verða fertug og hef verið á vinnu-
markaðnum í 20 ár. Ég
er viðskiptafræðingur
frá Háskóla Íslands. Ég
útskrifaðist árið 2000 og hef unnið á
tveimur vinnustöðum síðan. Ég hef
mikla reynslu í eignastýringu fag-
fjárfesta. Sjóðurinn sem ég stýrði
var með eina af bestu ávöxtun á síð-
asta ári. Ég hef unnið í bókhaldi frá
því ég var í menntaskóla. Ég þekki
merkingu fylgiskjala, afstemmingu
og uppsetningu ársreikninga frá a-
ö. Ég er harðdugleg og samvisku-
söm. Líst ykkur ekki vel á mig?
Jú kannski, en samt fæ ég hvergi
vinnu.
Ég hef verið frá vinnu í tæpa 6
mánuði, er komin á atvinnuleys-
isbætur og var að fá útborgað kr.
96.589. Ég veit að ég er ein af 16.000
en það lætur mér ekkert líða betur.
Ég hef gert allt sem mér dettur í
hug til að næla mér í atvinnu. Ég
er á skrá hjá atvinnumiðlunum, ég
hef látið alla sem ég þekki vita að
ég er að leita mér að vinnu. Ég hef
sent upplýsingar um mig til starfs-
mannastjóra fyrirtækja. Ég fylgist
með atvinnuauglýsingum í blöðum
og á netinu og hef sótt um a.m.k. 60
störf. Ég hef einu sinni komist í við-
tal og síðan ekki söguna meir. Ég
pantaði mér viðtal hjá Vinnumála-
stofnun. Ég vildi fá aðstoð við að
reyna enn betur. „Haltu áfram því
sem þú ert að gera, ekki gefast upp.“
Nei, nei ég er ekkert að gefast upp
en hvað get ég gert meira? Jú, ég
hef boðið mig fram sem sjálfboða-
liða hjá Rauða krossinum
og ABC en þeir hafa ekki
þegið aðstoð mína.
Hvað ætla stjórnvöld að
gera? Að semja um greiðsl-
ur á Icesave reddar mér
ekki vinnu. Að skerða fæð-
ingarorlofsgreiðslur reddar
mér ekki vinnu. Að herða
reglur þeirra sem þiggja
atvinnuleysisbætur reddar
mér kannski vinnu. Ég má
ekki afþakka boð um vinnu þá missi
ég bæturnar. Ég vil bara segja það
við hæstvirtan félagsmálaráðherra
að ég mun ekki afþakka boð um
vinnu. Ég menntaði mig og náði mér
í starfsreynslu til þess að vera á
vinnumarkaðnum. Verði mér boðið
afgreiðslustarf, skúringastarf eða
annað þjónustustarf mun ég segja
já takk.
Ég hef aldrei verið atvinnulaus
áður og mér finnst þessi staða
ömurleg. Ég hálfpartinn skammast
mín fyrir stöðu mína. Mér finnst
eins og ég hafi brugðist, eins og ég
hafi ekki staðið mig nógu vel. En
ef ég lít aðeins upp úr svartnætt-
inu, getur þá verið að fleiri en ég
hafi brugðist? Getur verið að ég
hafi misst vinnuna vegna þess að
útrásarvíkingar, eftirlitsaðilar
og stjórnvöld töpuðu sýn í góðær-
inu? Getur verið að þessir aðilar
séu meginástæða þess að við þessi
16.000 sitjum heima og fáum krafta
okkar ekki nýtt? Ég vil vinna, ég
þrái það að komast út á morgnana,
hitta vinnufélagana, fá mér kaffi-
bolla og setjast við tölvuna og kljást
við verkefni. Það er það sem ég vil
gera. Í staðinn sit ég heima, kraft-
ar mínir og andlegt þrek dalar með
degi hverjum og ég fyllist hálfgerðu
vonleysi.
Höfundur er atvinnulaus
viðskiptafræðingur.
Hver vill mig í vinnu?
UMRÆÐAN
Þóranna Jónsdóttir
skrifar um samfélags-
lega ábyrgð fyrirtækja
Í gegnum tíðina hefur hlutverk fyrirtækja í
hugum flestra verið ein-
skorðað við að hámarka
hagnað hluthafa þó að góð-
viljuð og aflögufær fyrirtæki hafi
á stundum lagt eitthvað af mörkum
til góðra málefna. Nú eru breyttir
tímar, í dag er gerð sú krafa til fyr-
irtækja að þau hagi starfsemi sinni
þannig að þau geti talist sjálfbær,
ekki einungis með tilliti til fjárhags-
legrar afkomu, heldur einnig í sam-
félags- og umhverfislegu tilliti.
Það má líta svo á að það sé sjálf-
sögð skylda fyrirtækja sem flest
hver byggja starfsemi sína á auð-
lindum lands og þjóðar að huga að
áhrifum starfsemi sinnar á sam-
félag og umhverfi, bæði til lengri
og skemmri tíma. Hins vegar er enn
áhugaverðara að skoða þau tæki-
færi sem í þessu felast fyrir fyrir-
tækin í því ljósi að fyrirtæki sem
leggja sig fram um að vera ábyrg
gagnvart samfélagi og umhverfi
muni áður en langt um líður skara
fram úr þeim fyrirtækjum sem láta
slíkt undir höfuð leggjast.
Það er algengur misskilningur að
áhersla á sjálfbærni sé lúxus sem
fyrirtæki geti einungis leyft sér
þegar vel árar. Sjálfbærni snýst
fyrst og fremst um hvaða leiðir fyr-
irtæki velur sér til að ná árangri.
Áhersla á sjálfbærni er oftar en
ekki megin drifkraftur nýsköpun-
ar og nýrra úrlausna sem bæta nýt-
ingu aðfanga, minnka sóun, hraða
vöruþróun og auka verðmætasköp-
un. Þar að auki njóta þessi fyrir-
tæki gjarnan aukins trúverðugleika
í augum viðskiptavina, fjárfesta og
yfirvalda, auk þess sem þau eru alla
jafna eftirsóttari vinnustaðir.
Neytendur gera í auknum mæli þá
kröfu að fyrirtæki stundi sjálfbæra
viðskiptahætti. Samkvæmt rann-
sóknum frá Bretlandi og Banda-
ríkjunum fer umhverfismeðvitund
neytenda vaxandi en þar kemur
meðal annars í ljós að 75% neyt-
enda hafa á undanförnum tveimur
árum gert umtalsverðar breytingar
á lífsstíl sínum vegna auk-
innar umhverfismeðvitund-
ar. Eftirspurn eftir sjálf-
bærri framleiðslu hefur
stóraukist á síðustu árum,
má þar nefna að hlutdeild
„fair trade“ matvæla, líf-
rænt ræktaðra matvæla og
„fair trade“ fatnaðar hefur
vaxið um tugi prósenta.
Fjölmargar vísbending-
ar eru á lofti um að þessi
þróun sé rétt að byrja þar sem ein-
ungis 4% af öllum heimilisvörum
sem keyptar voru í Bretlandi árið
2007 voru samfélags- eða umhverf-
isvæn. Enn fremur kveðst rúmur
helmingur neytenda vilja kaupa
meira af sjálfbærum vörum en þeir
gera í dag. Vaxtarmöguleikarnir
eru því óþrjótandi á þessu sviði.
Enn fremur felast talsverð fjár-
festingartækifæri í fyrirtækjum
sem leggja áherslu á sjálfbærni.
Rannsókn The Economist á tímabil-
inu 2005-2008 sýndi fram á að fyrir-
tæki sem lögðu áherslu á sjálfbærni
skiluðu meiri hagnaði og hlutabréf
þeirra hækkuðu meira en hjá þeim
fyrirtækjum sem minnsta áherslu
lögðu á sjálfbærni. Eftirspurn fjár-
festa eftir samfélagslega ábyrgum
fjárfestingum hefur einnig vaxið til
muna. Á árunum 2005-2007 jukust
samfélagslega ábyrgar fjárfesting-
ar hjá fagfjárfestum í Bandaríkj-
unum um tæp 20% á sama tíma og
heildareignir í stýringu fagfjárfesta
jukust um tæp 3%.
Það er löngu tímabært að fyrir-
tæki axli sína ábyrgð gagnvart sam-
félagi og umhverfi. Fleiri og fleiri
fyrirtæki sjá ávinning í því að beina
sjónum sínum að þessum þáttum. En
ávinningurinn takmarkast síður en
svo við fyrirtækin sjálf. Ávinning-
urinn er miklu víðtækari og skilar
sér í bættu samfélagi, skýrari leik-
reglum og aukinni virðingu fyrir
náttúruperlum og auðlindum. Það
er hins vegar að miklu leyti undir
neytendum komið hversu hröð þessi
þróun verður. Með því að beina við-
skiptum sínum til fyrirtækja sem
leggja sig fram um að stunda sjálf-
bæra og ábyrga viðskiptahætti geta
neytendur lagt sitt af mörkum til
að bæta viðskiptalíf, samfélag og
umhverfi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
samskiptasviðs Auðar Capital.
Lúxus eða lífsnauðsyn?
SIGRÚN
BRAGADÓTTIR
ÞÓRANNA
JÓNSDÓTTIR
ANNA SIGRÍÐUR
PÁLSDÓTTIR
BALDUR
KRISTJÁNSSON
ARNFRÍÐUR
GUÐMUNDSDÓTTIR
SIGURÐUR ÁRNI
ÞÓRÐARSON
HJALTI HUGASON SIGRÚN
ÓSKARSDÓTTIR
PÉTUR PÉTURSSON SÓLVEIG ANNA
BÓASDÓTTIR
44 réttur
33 cl
psí dós
alltaf í leiðinni!
ÓDÝRT
ALLA DAGA!
19
og
PePepsídós fylgir
frítt m
eð
33 cl