Vikan - 02.03.1961, Síða 12

ÞEKKTU
SJALFAN
ÞIG
Dr. Matfhías Jónasson: HHB
Á EmSTIGlM HEGAIMS
Á gamals aldri er sérvitringurinn oftast
jafn einangraður og Róbinson á eynni.
Hann eigrar um samfélagið eins og vofa,
stundum lotinn, óhreinn og tötralegur,
stundum aðeins með steinrunninn von-
brigðasvip. Lausn hans á veraldargátunni
var ekki tekin gild.
Frnmstæðingurinn i siðmenningunni.
Sérvitringar þykja beztir í fjarlœgð. Róbin-
son er allra viðkunnaniegasti náungi, meðan
bann reikar einangraður um eyðiey sína og
endurtekur með basb sínu og uppfinningum
þekkingarþróun mannkynsins. En i nábýii
verður bann óþægiiegri og þykir oftast bera
„brak‘'-viðurnefnið með rentu.
Kn við böfum bann oftast á næstu grösum.
Sem smápatti er bann forvitinn og kotroskinn,
rekur sitt þefvisa nef niður i bvert smáatriði,
rétt eins og engu væri trúandi, nema bann befði
reynt það sjáilur. iÞó er nú sök sér að iynda
við bann á barnsaldri. Okkur veitist svo auð-
veit að brosa að sérvizku barnsins, þvi að við
erum sjáif svo örugg um óskeikulleik þeirrar
þekkingar, sem við tókum i arf og skilum erf-
mgjum okkar. Það þarf kannski meira vit en
þitt, stúfur btb, tb þess að bagga bennil
A ungiingsaidri þyrrnir sérvitringurinn engu.
Kennisetningar vísindanna, giidi siða og beíð-
ar, jafnvei trúfræðin sjáif, ailt þarf bann að
rannsaka i smásjá raunbyggju sinnar. Við eig-
um nú að venjast ýmsum gonuskeiðum bjá æsk-
unni; þau bæfa vist bennar eðb. iin sérvitr-
iuguriun slær öll met. Hann beigir sig út yfir
sérvizku sinni, rétt eins og bann gengi með
iausn veraldargátunnar í vasanum.
Á garnals aldri er sérvitringurinn oftast jafn
einangraður og Kóbinson á eynni. Hann eigrar
um samfélagið eins og vofa, stundum lobnn, ó-
breinn og tötralegur, stundum aðeins með stein-
runninn vonbrigðasvip. Lausn bans á verald-
argátunni var ekki tekin gild. Og nú er bann
kominn að fótum fram og lýkur ævi sinni
kannski f einmanaleik þess berangurs, sem leið
bans lá um. Svona skömm er mannsævin, svona
löng er kreddan.
Undir þjöl samfélagsins.
Sérvitringurinn bneigist sjaldan til ofurmenn-
isdýrkunar. Hann metur afrek eða boðskap ekld
eftir upphefð eða ætterni manna. Honum er
rétt lýst í orðum Stefáns G.:
Hugði ei sannleik lióti betri
hafðan eftir „Sankti“ Pétri
. heldr en ef svo hending tækist,
húsgangurinn á hann rækist.
Jafnaðarmennska af þessu tagi aflar engum
vinsælda. Hún opnar sérvitringnum leið til að
gagnrýna hvers konar „sannindi" án þess að
skeyta um helgan uppruna eða virðulega hefð
þeirra. Auk þess dillar lnin mörgum sérvilringi
i þeirri sælu vissu, að sannleikur hans sé jafn-
frambærilegur og hver annar og að e. t. v. hafi
einmitt hann fundið lykibnn að ráðgátunni.
Slíkan sjálfbirgingshátt þolir sainfélagið illa.
Það hefur ímugust á sérvitrungum, „sem sí-
fellt ala þras og flokkadrátt“, eins og sálma-
sl^áldið Valdimar Briem orðar það. Því vill það
slipa sem flestar ójöfnur af einstaklingnum,
gera hvern öðrum líkan, bæði að hegðun og
innræti, svo að jafnan verði séð fyrir fram,
hvers megi vænta af hverjum einum. Þess vegna
leggur samfélagið sérvitringinn undir þjöl sína.
Og þá raun standast fáir að fullu. Við ættum
fleiri sérkennilega náunga en raun er á, ef
samfélagið slípaði ekki af þeim hverja ójöfnu
og agnúa.
Við tökum barnið ungt í þessa þjálfun og
skömmtum því andlegan kost af þvi tagi, að
það unir sér sæmilega við jötuna og finnur
sjaldan hjá sér sterka ástriðu til að leggja út á
einstigi hugans um villugjörn firnindi hins
óþekkta. Brjótist sérvizkuhneigðin fram samt
sem áður, þá þjarmar samfélagið að henni á
annan hátt. Sá, sem stpndur ekki heils hugar
í einni fylkingu, — að honum drífa skeytin úr
öllum áttum.
Á þessu fékk sérvitringurinn Rousseau að
kenna, þegar hann með „trúarjátningu djákn-
ans“, — og það þýðir: kredduafneitun hans
sjálfs, — hafnaði báðum hinum viðurkenndu
þjóðbrautum heimsskoðunar á hans tíð: kredd-
um ofstækisfullrar kirkju og kennisetningum
þröngsýnnar heimspeki. Rousseau lýsir sérvitr-
ingseðlinu vel í eftirfarandi orðum:
Framhald á bls. 37.