Vikan - 28.09.1961, Síða 12

• /• •
-
' ■
■
. :

: ■■ .■',■■
z.
/ '''

:t ;/
:•/ .
.•:' •' < .

.

■w&ysý
••' ■■■
■■;;/;;■■.■ »
v-***w**» nirnnMf A,''

ÞEKKTU
SJALF/ H
ÞIG
OG ÍHALDSEBLI
Dr. Matthías Jónasson:
Andstæð sálaröfl.
Við erum sióánægð með tilveruna.
Sjaldan leikur lánið svo við nokkurn
mann, að hann óskaði, að rás við-
burðanna stöðvaðist og ástandið
héldist óbreytt þaðan i frá. Þótt við
öðlumst í svip það, sem við þráðum
heitast, sannast bráðlega á okkur orð
skáldsins:
„E'ftir örstuttan leik
var hver blómkróna bleik,
og hver bikar var tæmdur í grunn.“
Þó að óánægja sé neikvæð í sjálfri
sér, sprettur upp af henni jákvæð
þrá eftir breytingu og framþróun. Við
viljum fá veröldinni breytt í það
horf, sem okkur hentar og þykir hæfi-
legt. Og við vefjumst sjaldan í vafa
um það, hvernig veröldin ætti að
vera. Hún birtist okkur alfullkomin
í hugarsýnum okkar.
Af þessum óróa nærast framvindu-
öflin, svo að okkar litla veröld er
háð sífelldum breytingum. Mörg
okkar eru þó ekki stórtæk, hvorki
í breytingaráformum né framkvæmd-
um. Þau reyna að aðlaga sig sín-
um þrönga verkahring og umbera
galla sköpunarverksins. Aðrir eru
róttækari. Byltingarþráin er líftaug
þeirra. Þeir líta á nútíðarástandið
sem úrelta flík, sem mannkyninu beri
að afklæðast. Fyrir þeirra sjónum er
sæluríki hins rétta skipulags á næsta
leiti.
En jafnskjótt og alvara sýnist á
því að bræða slitinn málm fortiðar-
innar í deiglu byltingar og steypa
heiminn i nýju móti, bærist við-
kvæmur strengur í brjósti okkar, og
við hrökkvum við: Veröldin er þó
svo kunn og notaleg! Hver vill yfir-
gefa sinn hlýja krók, þótt hann þætti
þröngur stundum, og hrekjast um í
óvissu breytinganna? Mitt í óánægju-
nöldri okkar felldum við vinarþel til
þess ástands, sem við löstuðum. Því
óar okkur nú á alvörustund við gá-
lausu flani hinna framsæknu.
Raunar fléttast báðir þessir þættir
saman í eðli flestra manna. Þannig
er það klofið. Bak við byltingarþrána
leynist geigurinn við hið ókunna. Af
honum sprettur fastheldni við gamal-
kunnugt ástand og grónar venjur.
Þannig er togstreitan milli íhalds og
framvindu grundvölluð í eðli hvers
manns.
Seiður hillinganna.
Ef þú kemst undir sporð regnbog-
ans, þannig að þú sjáir litrófið glitra
allt í kringum þig, rætist sú ósk, sem
þú ber þá fram. Eg man, hvernig við
krakkarnir hlupum í spreng til þess
að komast undir enda regnbogans.
Við drógum ekki í efa, að gæfan biði
okkar þar. En regnboginn flýði okk-
ur. Þegar við þóttumst hafa náð hon-
um, námum staðar og lituðumst
um, sást aðeins grátt, regnþrungið
loftið í kringum okkur. En óskina
bárum við, fram fyrir því.
Sá framtiðarheimur, sem við sjá-
um í hillingum, birtist okkur oft í
slíkum regnbogaljóma, að okkur
finnst raunveruástand líðandi stund-
ar grátt og litilmótlegt í samanburði
við hann. Og af trú okkar á fyrir-
heitið um óskina kviknar eldmóður
byltingarviljans. Ofstækisfullur bylt-
ingarhugur blindast á raunveruleika
líðandi stundar nema að því leyti,
sem hann Þjónar undir framtíðarhug-
sjónina. Þessi einsýni gerir bylting-
armanninum kleift að krefjast þungra
fórna, bæði af sjálfum sér og öðrum.
Hver skyldi kveinka sér undan
hlaupastingnum, þegar hamingjudís-
in bíður hans í ljósbroti hillinganna?
Vizka okkar um töframátt regn-
bogans var arfur frá eldri kynslóðum.
Samt hlupu afarnir ekki, og kannski
Frámhald á bls. 34.
Eðli manna er tvískipt: annars vegar ástríðufull bylt-
ingarhneigð þess, sem sér fyrirheitna landið ævinlega
í nokkrum hillingum og sættir sig aldrei við „núverandi
ástand,“ og hins vegar sá, sem bundinn er við tjóðurhæl
hins þekkta og gamalkunna.
12 VIKAN