Vikan - 22.03.1962, Page 8

Ofvitinxi
ÞEGAR REYKJAVÍK var enn ung og óspillt, bílar ekki til,
engin umferðarsiys og engar umferðarreglur, og maður var
kominn upp í sveit hjá Hlemmtorgi eða Kennaraskólanum,
mátti oft sjá settlega menn og virðulega ganga með silfur-
búna göngustafi út fyrir bæinn og teyga í sig góðloftið.
Þetta var kallað að fara í heilsubótargöngu og var iðkað
mjög af embættismönnum og betri borgurum. Nú hefur
þessi siður lagzt niður. Þegar heldri menn Reykjavikur
vilja á okkar dögum liressa likama og sái eftir önn dagsins,
taka þeir bíl sinn og aka út fyrir bæinn, sem nær orðið inn
að Elliðaám og langleiðina til Hafnarfjarðar, láta goluna
leika um sig gegnum opna bilrúðuna og fara á einni stundu
þann veg, sem stagað hefði upp i dagleið í tið hinna silf-
urbúnu göngustafa og heilsubótariðkana.
En leggirðu leið þina um Vesturbæinn að morgni dags,
um Hringbraut eða Bræðraborgarslig, er ekkert sennilegra
en að þú mætir manni á heilsubótargöngu í fyrri tíðar stíl.
Ef þetta er að sumri til er hann léttklæddur, stundum
frakkalaus, og berhöfðaður. Ef þetta er að vetrarlagi er hann
i gráum ulsterfrakka, með loðhúfu. En hvort sem er að
sumri eða vetri, gengur hann jafnan við gulan staf, að vísu
ekki silfurbúinn. Stundum gengur hann hægt og er álútur,
horfir til jarðar í þungum þönkum, aðra stundina er hann
hvatur i spori, lyftir augum til himins eins og athugull
stjörnuskoðari. og sveiflar gula stafnum. Sá, sem hér er á
ferð, virðist vera í hópi þeirra, sem er jafn sýnt um hina
asfaltbornu jörð og viddir himinsins. En hann er á heilsu-
bótargöngu. Þegar kynslóð hans var að vaxa úr grasi opn-
uðu íslendingar nldrei hjá sér glugga. Menn voru hræddir
við dragsúginn. Til voru jafnvel konur Islenzkar, sem ótt-
uðust að verða barnshafandi af dragsúg. En í byrjun aldar-
innar riðu vísindin í hlnð á fslandi. Þá gekk tæring rins og
farsótt um landið, og vísindin sögðu. að ekkert dygði eins
vel gegn tæringu og hreint loft. Þá opnuðu fslendingar
skjáina og sváfu við oninn glugga hvernig sem viðraði. Og
heldri menn Reykjavfkur fóru að ganga langar göngur
og fylla lungun fersku lofti. Þessi maður með gula stafinn
festi ungur trú á hreina loftið, og á áttræðisaldri gengur
hann tvær stundir á dag fyrir hádegi sér til heilsubótar,
fer sfðan heim, þar sem Marsrét biður með heitan matinn.
Ykkur er sjálfsagt farið að gruna hver maðurinn er; þetta er
Þórbergur Þórðarson rithöfundur.
Mikill yrði sá sjónarsviptir. ef Þórbergur Þórðarson gengi
ekki lengur nm götur þessa bæiar, svo samgróinn er hann
Reykjavfk. Þó er hann ekki Reykvikingur i þeim skilningi
er innbornir Vestnrbæíngar leggja f það orð. Hann er að-
fluttur. og korninn um langan veg. Þar sem sveitin mynnist
við jökulinn á einn veg og sæbnrða sanda á annan, þar er
Þórbergur Þórðarson fæddur, að Hala í Suðursveit f Austur-
Skaftafellssýshi. hinn 12. dag marzmánaðar 1889. Sveitin
er afskekkt, viðsjál vöfn og stríð verja hana átroðningi utan-
sveitarmanna, en að hafi er hnfnlnus strönd. f þessari sveit
vaka vættir i fjöllnm. draugar hnfest við í giljum, en álfar
byggja hóla. fslenzk forneskja hefur rikt þar óáreitt um
langan aldur. En sfundum rekur siálfa heimsmenninguna
upp á sanda sveitarinnar: erlend skip, sem misst hafa öll
mið, rekur þar á land og skilja eftir góðgæti, sem hvergi
finnst nema f útlandinu. dýran við og hluti úr látúni, konfak
og sjókort. Þórbergur Þórðarson var óharðnaður unglingur
þegar hann drakk sig fullan af sjóreknu koníaki, og úr
strönduðum enskum trollara eignaðist hann geysistórt landa-
bréf af íslandi og miðum þess og uppgötvaði sér til undrun-
ar og skelfingar, að kompásáttirnar komu ekki heim við
eyktamörk fólksins i Suðursveit. Á þessum uppdrælti skynj-
aði heimalningurinn á Hala ísland allt í fyrsta skipti og hann
varð gripinn þeirri útþrá, sem jafnan hefur heiilað fslend-
inginn úr þröngri sveit á slóðir þar sem víðara var til veggja.
Þórbergur Þórðarson hafði ekki dvalið lengi á hinu jarð-
neska plani, þegar flestu heimafólki á Hala og næstu bæj-
um kom saman um, að hér hefði Suðursveit fæðzt ofviti eða
tunglspekingur, ef ekki umskiptingur. Þetta rauðhærða ung-
menni var si og æ að velta fyrir sér spurningum, sem vökn-
uðu á vegi Iffsreynslu hans. Forvitni hans var óseðjandi.
Hann vildi vita deili á öllu, sem fyrir hann bar, merkingu
örnefna, hæð hóla og fjalla. Hann stikaði í laumi fjarlægðir
kennileita, hafði furðulegan áhuga á landmælingum. Þegar
hann átti að vinna gleymdi hann stað og stund í inerkilegum
hugleiðingum. Hann var því kallaður helvítis letiblóð. Hon-
um leiddust gegningar, taldi stundirnar um sláttinn þangað
til hætt væri að standa á teig. Þessi unglingur var ekki lfk-
legur til að taka við búi föður sins. Hann hafði skömm á því
puði, sem var einkenni islenzkrar sveitavinnu um og eftir
aldamótin, og dauðhræddur við jiær mislyndu skepnur, sem
heita naut og kýr. Hugur hans beindist i aðra átt.
f kyrru veðri og heiðríkju stóð hann oft á hlaðinu á Hala
og horfði til hafs. Þar sigldu á lygnum sæ borðfögur skip með
snjóhvit segl. Eftir nokkra stund voru bau horfin út i fjarsk-
ann. Þórbergur Þórðarson gleymdi aldrei þessari sýn. Hann
hafði f fyrsta skipti kennt hinar rómnntísku tilfinningar
Iffsins, þeirra töfra, sem tengdir eru fjarlægðinni og hverful-
leikanum, mistri sjóndeildarhringsins. Hann fellur í stafi við
sýnina, en vaknar brátt við hin heimakunnu lilióð sveitar-
innar — baulið f nautpeningi og jarm f sauðum. En á þessari
stundu er ráðinn ásetningur hans: Þórbergur Þórðarson
ætlar ekki að verða búskussi á Hala í Suðursveit. Hann ætlar
að verða sjómaður. skipstjóri á sliku skipi sem þvi, er nú
hvarf f misfrið hvítum þöndum seglum.
En hvernig á umkomulaus piltur i sveit, sem er umgirt
fiölhim, jöku’fljótum og hafnlausri strönd. að verða skip-
stióri á haffæru skini? f fljótu bragði virðist þetta óðs rrianns
æði. En vilji mannsins er himnaríki hans, sagðj Marteinn
Túter. Sextán ára gamall er Þórbergur ráðinn i að létta
heimdragannm. off voríð 1905 ræður hann sig i vegavinnu
austur á Mýrar f Hornafirði. Vegavinna á fslandi hcfur orð-
ið mörgum islenzkum unglingi fyrsti skólinn að loknu
heimanámi. TTm þetta leyti hafði lömunarveiki stungið sér
niður í Suðursveit og vegna smithættu var Þórbergur látinn
búa einn f tjaldi hiá ve.gavinnumönnunum. Þarna voru verk-
stiórar Guðión faðir Halldórs Eaxness, og Runólfur Guð-
mundsson. faðir Karls tónlistarmanns. báðir úr Reykjavik.
Enn var leiðin löng til sævar skipstjóraefninu úr Suður-
sveit, en Þórbergur gat ekki þagað yfir því, að hugur hans
væri allur á sjónum. Runólfur verkstjóri kvað það mundu
verða auðvelt að koma honum á sjó, ef hann vildi verða
vinnumnður hjá sér í Reykjavík. Þórbergur tók fegins hendi
bessu tiUioði og munu þeir hafa bundið það fastmælum, að
Þórbergur færi til Runólfs vinnumaður á næsta ári. Reið
svo af sumarið, og um haustið fór Þórbergur heim að Hala
og var þar um veturinn.
OOg svo er bað einn vorfagran dag í byrjun sumars árið
1900. að Þórbergur Þórðarson stendur ferðbúinn á hlaðinu
á Hala og kveður heimafólk sitt með kossi. Hann er seytján
ára gamall, horaður og renglulegur, rauður hárlubbinn ó-
skorinn og ógreiddur prýðir höfuð hans. Það er mikill
ferðahugur i honum á þessari stundu, hann er að leggja út i
veröldiria. Að Hala kom hann aldrei framar, nema gestur.
Framhald á bls. 32.
8 VIKAN