Vikan - 01.11.1962, Blaðsíða 6

■Mmfmp

- ^ k:

kk x :

kkkkkk.

illi
V
Það á fyrir öllum að liggja að eldast. Vanda-
mál ellinnar verður vandamál allra, íyrr
eða síðar. Löggjafinn hefur séð fyrir „ró-
legu og amsturlausu æfikvöldi”, í góðum
tilgangi, en fyrir atorkumenn er aðgerðar-
leysið þungur kross.
Hinn níunda janúar 1935 gengu í gildi lög frá hinu háa Al-
þingi, sem fjölluðu um aldurshámark opinberra embættis- og
starfsmanna. Var þá kveðinn upp „þungur dómur" yfir öllum
þeim, sem náð höfðu 65 ára aldri og lög þessi náðu til. Ári
síðar var aldurshámark opinberra embættis- og starfsmanna
fært upp i 70 ár, þó með þeim varnagla, að mönnum var frjálst
að segja af sér störfum með fullum rétti til eftirlauna, er þeir
höfðu náð 65 éra aldri.
Ekki ber að efa það, að fyrir löggjafanum hafi vakað ann-
að en gott eitt. Engu að síður er það fullvíst, að lög þessi komu
býsna harkalega við marga. Attu ýmsir bágt með að sætta sig
við að þurfa að pakka saman og hafa sig á braut úr embætt-
um sínum, og þannig hefur það verið æ siðan.
Ef við lítum á þingskjal nr. 475 á bls. 706 í Alþingistiðindum
frá árinu 1934, kynnumst við málinu frá sjónarmiði löggjaf-
ans. Þar segir meðal annars í greinargerð, sem fylgdi frum-
varpinu frá Alþingi:
—-------Jafnframt er það staðreynd, að mönnum, sem farið
er að förlast andlega, er það sjaldnast ljóst sjálfum, sérstak-
lega, ef þeir eru ernir að líkamlegum burðum, og hafa slíkir
menn það til að sitja í embættum sínum löngu eftir að þeir
eru orðnir ófærir um að anna þeim. Verða þeir því embættis-
rekstrinum og heilsu sinni til skaða. —------Það mun víst,
að langfæstir þeirra manna, sem náð hafa 70 ára aldri, séu
fullernir til að annast opinber störf. —----Það Þykir ekki
rétt að níðast á opinberum starfsmönnum, sem komnir eru svo
til ára sinna, með því að láta þá sitja lengur í starfi, heldur
þykir rétt að unna þeim rólegs og amsturslauss ævikvölds.
--------Er því lagt til í frumvarpinu, að leysa skuli alla opin-
bera starfsmenn frá stöðu, er þeir hafa náð Þessum aldri, enda
virðist það hafa stoð i 57. gr. stjórnarskrárinnar. En til þess,
að ekki séu fyrir ár fram vannýttir nothæfir starfskraftar,
er gert ráð fyrir, að megi láta þá menn, er til þess hafa burði,
halda stöðum sínum fram til 70 ára, en þá sé öllum skilmála-
laust veitt makleg hvíld. -— ---Og hér lýkur tilvitnunum í
greinargerðina.
Tvö höfuðsjónarmið virðast ráða setningu laganna. Annars
vegar hyggst löggjafinn koma í veg fyrir, að menn með svo og
svo mikið skerta starfsorku, sitji í embættum fram í rauðan
dauðann, sjálfum sér og þjóðfélaginu til tjóns. Öllum má Ijóst
vera, að í mörgum tilfellum er affarasælast fyrir alla aðila, að
í vandasömum ábyrgðarstöðum sitji menn hlaðnir lífsorku,
krafti og áræðni, þótt á hinn bóginn megi ekki vanmeta reynslu
og þroska hinna eldri. 1 þessu tilfelli er eðlilegt, að hinir eldri
þoki um set fyrir hinum yngri, þótt ekki sé þar með fullyrt,
að meina beri hinum fyrrnefndu virka Þátttöku í þjóðlífinu.
Hins vegar virðist annað höfuðsjónarmið löggjafans miða
að því, að vernda einstaklinginn gegn gernýtingu á kröftum
hans og þekkingu og því skal hann leystur frá störfum, þannig
að hann megi njóta „rólegs og amsturslauss ævikvölds".
Sá böggull fylgir reyndar skammrifi, að þeir eru fjölmargir,
sem ekki kæra sig um að láta hengja á sig þess konar ævi-
kvöldsorðu — og þar stendur hnifurinn í kúnni. — Það er
mikið efamál, hvort það er nokkur velgjörningur við aldna at-
orkuforka að svipta þá möguleikanum til þess að vinna fyrir
sér, verða að liki, oft langt fyrir aldur fram.
Og þá vaknar spurningin: Stendur þjóðfélagið ráðþrota gagn-
vart slíkum mönnum? Eygir það enga möguleika á viðkunn-
anlegra ævikvöldi þeim til handa en að bjóða þeim að leggja
árar í bát, veslast upp og deyja?
1 þessu sambandi hljómar setningin í greinargerðinni fyrr-
nefndu heldur hráslagalega: „--------en þá sé þeim öllum
skilyrðislaust veitt makleg hvild“. Einhvern veginn gæti manni
alveg eins dottið í hug, að í stað orðanna „makleg hvíld“, hefði
getað staðið „makleg málagjöld" eða eitthvað þess háttar —
þó er nú sennilega fullmikil tilfinningasemi og of langt gengið,
að brigzla alþingismönnunum um mannvonzku.
Við erum ekki hinir einu, sem eigum við þetta vandamál að
glíma, síður en svo. Spurningin um það, hvernig eigi að finna
hagræn verkefni við hæfi gamla fólksins, sem látið hefur af
aðalstarfi sínu, er eflaust meira aðkallandi meðal milljóna-
þjóðanna og vandamálið torleystara en hjá fámennri þjóð á
borð við okkur Islendinga. 1 flestöllum, ef ekki öllum, há-
þróuðum menningarlöndum stefnir þróunin í þá átt, að gamla
fólkinu fjölgar hlutfallslega miðað við íbúatöluna. Stafar þetta
einfaldlega af bættum lífsskilyrðum, lengri meðalævi og betri
endingu mannsins. Þótt 65 ára gamall maður hafi verið talinn
öldungur fyrir einum til tveimur mannsöldrum, er ekki víst, að
hið sama gildi í dag.
Því er alls ekki út í loftið að spyrja: Hefur nútímaþjóðfé-
lag efni á því að kasta á glæ starfskröftum þegna sinna, sem
náð hafa 65 til 70 ára aldri, og hefur þjóðfélagið yfirleitt nokk-
urn siðferðilegan rétt til að setja þessum þegnum stólinn fyr-
ir dyrnar? Leynist ekki einhvers staðar hinn vandfundni,
gullni meðalvegur í þessum efnum, eins og öðrum?
Með þessar spurningar í huga brugðum við okkur á kreik,
og heimsóttum nokkra aldna heiðursmenn og spurðum þá álits
á þessu máli.
Fyrst hittum við að máli Pál V. G. Kolka, fyrrverandi hér-
aðslækni og yfirlækni við sjúkrahúsið á Blönduósi.
— Hvað á að gera fyrir gamla fólkið, sem svona er ástatt
um, Páll?
— Ef menn vildu gjöra svo vel og leggja upp laupana og
sálast, þá væri þetta ekkert vandamál. Það er nú bara einu
sinni svo, að slíkt gerir fólk sér alls ekki að góðu. Það verður
einhvers staðar að vera og hafa eitthvað til að lifa á.
Eitt hið fyrsta, sem vantar, eru hentugar íbúðir handa þessu
fólki. Það vantar stofnun, sem þó er ekki venjulegt elliheim-
ili. Ibúðarblokkir með litlum, þægilegum og ódýrum íbúðum.
Framhald á næstu siðu.
6 VIKAN