Vikan - 25.03.1964, Side 31

kunna ekki einu sinni að halda
á pensli, hvað þá meir. En samt
standa þeim ailar dyr opnar,
bæði í Bogasalnum og Lista-
mannaskálanum, og fólk heldur
þar af leiðandi, að þetta hljóti
að vera góð og gild vara. Þessir
kumpánar eiga að selja á gang-
stéttunum. Á þetta eiga þeir, sem
skrifa um listir, að benda fólki
og hamra á því látlaust þar til
það fer að geta gert greinarmun
á góðri myndlist og fúski og
svindli. Það gildir enn í dag, sem
Erlendur í Unuhúsi sagði við
okkur í kringum 1940: „fslend-
ingar vita ekki einu sinni, hvað
málverk er“. (Kemur inn í stof-
una, með áherzlu): íslendingar
eru þöngulhausar í listum. En
það hefur víst ekki mikið upp
á sig að líkja þeim við þöngul-
hausa, því þeir eru margir orðnir
svo aumir í málinu, að þeir vita
ekki, hvað þöngulhaus er. Og
hvort sem þeim líkar betur eða
ver, verður maður að segja eins
og satt er: Þeir eiga ekki betra
skilið en þessi ónothæfu hús,
því þeir eru ekki nema hálfsið-
aðir, samanborið við nálægar
þjóðir". (Gengur út, lokar hurð-
inni.)
Þegar Margrét var farin, sett-
ist meistarinn á dívaninn. Hann
sló út höndunum, sagði:
„En nú langar mig til að láta
í ljós hrifningu mína yfir Makarí-
osi, forseta Kýpur. Hann virðist
ekki ætla að skríða fyrir stór-
veldunum. Mikið held ég að við
yrðum miður okkar hér á ís-
landi, ef við ættum nokkur slík
höfuð á biskupsstóli eða í póli-
tíkinni".
Ég sagði:
„Þú varst einhvern tíma að
ymta að því, að góð tíðindi hefðu
gerzt í afvopnunarmálunum".
„Það var stigið svolítið spor
í friðarátt með samningunum í
Moskvu í sumar með takmörk-
uðu banni við kjarnorkuspreng-
ingum. Við fslendingar höfum
sérstaka ástæðu til að fagna þeim,
því að við vitum, eða ættum að
vita, hvað okkar bíður, ef atóm-
styrjöld skellur á“.
„Hvað segir þú um stefnu
Krúsjeffs, sem hann kallar frið-
samlega sarnbúð?" spurði ég.
„Það er ekki svo slæm stefna
hjá honum. Og ég held, að hún
sé rétt. Auðvitað eiga þjóðir að
lifa í friði. Kalda stríðið er ein-
tóm heimska“.
„Mao yrði ekki ánægður með
þessa afstöðu þína, Þórbergur“.
„Jú, það er rétt, Kínverjar
gagnrýna stefnu kommúnista-
flokksins í Sovétríkjunum og
öðrum sósíalistískum ríkjum,
nema Albaníu. Og þeir virðast
hafa nokkuð til síns máls. En ég
get ekki verið samþykkur and-
stöðu þeirra gegn samningun-
um í Moskvu. Aftur á móti er
ég sammála þeim í afstöðunni
til Stalíns. Mér finnst þeir skrifa
skynsamlega um þennan mikla
mann. Og Kínverjarnir skrifa
yfirleitt vel um pólitík. Þeir
skrifa skýrt og díalektískt. Þeir
eru rökfastir, og rök þeirra eru
sjaldan reist í lausu iofti. Nú
vildi ég stinga því að þeim, sem
börðust fyrir hersetu hér á landi,
að gæta að sér, áður en allt er
um seinan. En þeir hugsa kannski
ekki dýpra en svo, að þeir þyk-
ist vissir um að sleppa við af-
leiðingarnar, ef illa fer. En það
er í dálítið ráðizt að hrinda þjóð,
þó lítil sé, í þann vanda, að hún
geti orðið útþurrkuð í styrjöld
eða því sem næst“.
„Það mundu allar þjóðir þurrk-
ast út í atómstríði".
„Það er engan veginn víst.
Mér er nær að halda að hlut-
lausar þjóðir mundu sleppa við
eyðileggingu. Og það er sitthvað
að bjóða sig stríðsloddurum fram
til eyðileggingar eða þola nauðug-
ur að þeir taki mann með valdi
til eyðileggingar. Vitanlega átti
að halda fast við hlutleysi okk-
ar samkvæmt stjórnarskránni og
fara ekki að hnýta okkur aftan
í stríðsþjóðir, ljúga því að fs-
lendingum að þetta séu varnir
fyrir þá, þó hersetan sé vitanlega
ekkert annað en vamir fyrir
Bandaríkin, ef hún er þá nokkr-
um manni vörn. Ég hef allvel
grundvallaðan grun um, að
ráðamenn okkar sleppi ekki við
afleiðingar þessara verka, ef
illa tekst til. Og þær geta orðið
þeim nokkuð þungar í skauti.
En þeir hugsa víst ekki svo
langt“.
„Mundir þú vilja búa í heimi,
sem væri í sárum eftir kjarn-
orkustríð, að öðru leyti en því
að ísland, og kannski nokkur
önnur smálönd, stæðu í blóma.
Og hvað um helrykið?"
„Ég tæki mér ekki alltof
nærri, þó þessir stríðsglópar
fyndu fyrir afleiðingum verka
sinna. Kannski þurfa þeir á
sterkri lexíu að halda. Sennilega
yrði þá allur heimurinn fyrir
einhverri eitrun, en minni þau
lönd sem stæðu fyrir utan sjálf-
an hildarleikinn. Og það er ekki
víst, að það verði eintóm smá-
lönd“.
Ég flýtti mér að binda enda á
þetta óhugnanlega tal um mögu-
leika á atómstyrjöld, en einhvern
veginn vakti það upp hjá mér
gamlar hugsanir. Ég sagði:
„Á ég að segja þér, hvenær
mér dettur í hug, að hugmyndir
mínar um annað líf séu ekki
alveg eins pottþéttar og ég held“.
„Já“.
„Þegar ég heyri, að milljónir
manna deyi á tiltölulega stuttum
tíma í styrjöldum eða úr sjúk-
dómum. Þá segi ég við sjálfan
mig: Getur það verið að það sé
rúm fyrir allt þetta fólk hinu-
megin. Ætli séu engin húsnæðis-
vandræði þar?
„Það held ég ekki. Og þar eru
vistarverurnar byggðar eftir
betri teikningum en hér í Reykja-
vík, og borgarstjórnin ekki sam-
ansett af eintómum fjörulöll-
um. Þeim ber saman um það,
fræðimönnum á dulræn vísindi,
þeirra á meðal er Fredric Myers,
að sá heimur sem við eigum að
skoppa um eftir dauðann nái
sem svarar hálfa leið út til
tunglsins, þ. e. 25 þúsund míl-
ur danskar, samkvæmt Alþýðu-
bók Þórarins Böðvarssonar, út
í geiminn, og svo gegnum
jörðina í viðbót. Þú getur séð
á því, að þar verður lengi pláss.
Og auk þess er það með þann
heim eins og okkar veröld, að
menn hafa þar tímabundna við-
stöðu. Allt streymir".
„En þegar svo margir deyja
í einu, dettur mér í hug: Getur
verið, að allt þetta fólk lifi per-
sónulegu lífi eftir dauðann?"
„Hví ekki á sama hátt og ef
þeir dæju einn og einn? Ég man
ekki hvað mikill fjöldi deyr í
heiminum daglega, en það er
allhá tala. En þegar mikill fjöldi
deyr í einu þessum ónáttúrulega
dauða, sem kemur yfir menn
óviðbúna eins og styrjaldardauð-
VIKAN 13. tbl. —