Vikan - 19.05.1966, Blaðsíða 21

Asgeir vitavörður ásamt konu sinni Jónu Jónsdóttur.
Þau eru bæði fædd og uppalin á Hvallátrum.
Bæirnir á Hvallátrum eru fjórir, þessi hcitir Að Húsum
og par býr Þórður Jónson. Yfir sumartímann er gest-
kvæmt, hér cr Ásgeir vitavörður að kveðja aðkomu-
fólk.
Myndirnar að ncðan:
Þetta eru Bjargtangar vestasti oddi íslands, og um leið
vestasti hluti Látrabjargs. Lundarnir sitja á bcrgbrún-
inni og bæra sig varla þó gengið sé framhjá þeim.
Nokkru austan við Bjargtangavitann hcfur Látrabjarg
náð á annp.ð hundrað metra hæð og sumstaðar eru
krikar inní það líkt og hér. Allar syllur eru krökar af
fugli.
eða að leggja ó fjallið, sem skilur Hvallátra
frá byggðinni við Patreksfjörð. Ekki er fráleitt
að sumir kunni að svitna dálítið í lófunum á
leiðinni upp hlíðina ofan við Orlygshöfn, sumir
verða jafnvel máttlausir í knjáliðum undir þess-
konar kringumstæðum. Oq mikið happ er það
allavega að þurfa ekki að mæta bíl í brekkun-
um þeim. Eftir að uop er komið á fjallið, hlykkj-
ast vegurinn um stórgrýtisurðina, seinfarinn og
varla hægt að mæla með honum fyrir veiga-
litla bíla. Maður hefur það einhvernveginn á
tilfinningunni á þessu fjalli, að þetta sé ver-
aldarhjari, sem gefur að minnsta kosti borgar-
búum hugmynd um algera einangrun og af-
skekkt. Þarna hefur maður í einni sjónhendingu
allan sjóinn vestur af Vestfjörðum, vafalaust
allt vestur á Halamið. En hvað kann ekki að
leynast í víkum undir bröttum hlíðum: Þegar
minnst varir sést niður á byggingar við eyði-
legan fjörð og túnblettur í kring. Breiðavík, þetta
er heimili fyrir vandræðaunglinga úr Reykjavík.
Það verður ekki hlaupið að þv[ fyrir þá að
strjúka heim til sín, en til hvers er verið að hola
þessari stofnun þarna niður? Er þetta ekki eins og
algert fangelsi þar sem vistmaðurinn hefur til-
finningu fyrir fangelsun á eyðieyju án nokkurs
sambands við venjulegt mannlíf? Margir eru í
vafa um að þessi Breiðuvíkurgeymsla ungling-
anna hafi mikil bætandi áhrif á þá en það er
önnur saga.
rð og grjót, upp í mót. Það er að segja
þegar ekki er farið niður brekkur í stað-
inn. Það hlaut að koma að því: fjallsbrúnin er
framundan og hafið girðir fyrir suðrið. Þarna
verður ein af þessum myndarlegu brekkum sem
útheimta gætilegan akstur í fyrsta gír og þar
fyrir neðan vík milli tveggja núpa, dökkgrænt
tún upp af hvítleitri sandströnd, nokkrir bæir !
þyrpingu: Hvallátrar.
Það var þarna sem Þórólfur skör nam land og
þar vildu allir búa til aldamóta. En nú? Þessi
vestasta byggð í Evrópu hefur með nýjum sið-
um og viðreisn í landinu orðið dálítið hnípin.
Bændurnir eru fjórir: Þórður Jónsson í Húsum,
Kristján Sigmundsson í Heimabænum, Daníel
Eggertsson á Sæbóli, og Asgeir Erlendsson vita-
vörður ! Ásgarði. Og bæirnir standa allir í sama
túninu; þar var grænkan dekkri á grasinu en ég
hef annarsstaðar séð og taðan bæði kjarngóð
og þurrvönd. En hver fer nú um brött fjöll ! af-
skekkta vík til þess eins að færa sér ! nytjar
kjarngóða töðu? Það minnti mig svolítið á Sel-
voginn að koma að Látrum; það liggur eins og
í loftinu að byggðin heyri til fortíðinni og þarna
verði engan lifandi mann að finna eftir nokkur
ár utan viðtavörðinn.
Þórður bóndi var ekki heima; það þekkja
hann allir úr kvikmyndinni um björgunarafrekið
við Látrabjarg og svo er Þórður oft að skrifa !
blöðin. Aftur á móti var Ásgeir vitavörður heima,
miðaldra maður með þá rósemi í blóðinu, sem
einsetumönnum er helzt gefin, greindur vel og
sjófróður um allt, sem lýtur að sögu umhverfis-
ins. Ekki svo að skilja að Ásgeir sé einsetumað-
ur þó hann sé vitavörður. Hann er kvæntur syst-
ur Þórðar og jafnframt vitavarðarstarfinu einn
af Látrabændum. En hann var vondaufur um
framhald byggðarinnar: — Þegar þessi kynslóð
er fallin frá, sem nú býr á Hvallátrum, þá leggst
þessi byggð í eyði. Unga fólkið vill ekki búa
hér. Reykjavík hefur hirt það allt.
Asgeir er fæddur og uppalinn á Hvallátr-
um og alla ævi hefur hann átt þar heima.
Og vitavörzluna hefur hann haft með höndum
í fimmtán ár. Nú leggja forvitnir ferðalangar
leið sína yfir fjallið og það er jafnvel daglegur
viðburður yfir hásumarið að sjá bíla að sunnan
! hlaði á Hvallátrum. En annars er ekki ærustan
eða hávaðinn utan gnýrinn frá hafinu, sem ár
og stð klappar ströndinni og Bjargtöngunum,
stundum helzt hressilega. í vetur mun hafa
verið tíu manns í heimili á bæjunum fjórum.
Og kúnum fækkaði um helming ! haust; þær
voru fjórar ! vetur, ein á hvern bónda að með-
altali. Ásgeir kvaðst eiga sjötíu fjár en samtals
eru þeir Hvallátrabændur með þrjúhundruð
f jár.
Byggðin hefur engar nytjar af sjó lengur,
hvorki reka né sjófang, þó eru lendingarskil-
Framhald á bls. 49.
VIKAN 20. tbl. 21