Vikan - 22.09.1966, Page 48

LÍLJJU
LILJU
LSLUU
LSLUU
LILJU BINDI
ERU BETRI
Fást í næstu búð
LOXENE
- og flasan fer
grín að því, að fyrirlesarinn hefði
nefnt hann Platon. — Það var nú
samt hárrétt. A máli Grikkja hét
hann Platon, en ekki Plató (það er
latneska nafnið) og allri sízt Pleitó,
en það er enski framburðurinn á
nafninu. Fullu nafni hét hann Ari-
stoteles Platon, en Platon er raunar
viðurnefni eins og áður var sagt,
og þýðir hinn herðabreiði.
Aristoteles hinn herðabreiði var
flestum kostum búinn, sem karl-
mann mega prýða. Hann var hár
vexti og samsvaraði sér vel, enda
hafði hann þjálfað líkama sinn með
íþróttaiðkunum, eins og fleiri Grikk-
ir. Hann var að sjálfsögðu gæddur
skörpum vitsmunum, en einnig
mjög frjóu ímyndunaraf li, enda
hafði hann upphaflega í hyggju að
gerast skáld; þegar hann kynntist
Sokratesi, hvarf skáldskapargyðjan
í skuggann fyrir hinum spurula heim-
spekingi, sem þó var næsta ó-
skáldlegur útlits. Sokrates var mjög
ófríður maður — ófríður — en ekki
Ijótur, því að Ijótur er aðeins sá,
sem er illilegur. Sokratesi var líkt
við ,,satýr". („Satýr" var goðsagna-
vera með Grikkjum; og var að hálfu
leyti dýr og að hálfu leyti maður,
— dýrmenni). Alkibiades, einn af
frægustu lærisveinum Sokratesar,
sagði um hann, að hann líktist litl-
um myndastyttum, sem hafðar voru
til sölu á markaðstorginu í Aþenu.
Voru þær af Sileníusi sem var í
goðsögum Grikkja afkáralegur
trúður. ,,Að ytra útliti líktist hann
myndastyttu af Síleníusi, en ef þú
opnar þær, finnur þú innan í þeim
mynd af guði", sagði Alkibiades
einnig, — og lýsir það vel áliti
hans á Sokratesi. Platon kom áreið-
anlega auga á þessa goðfögru
mynd innan í hinni óásjálegu styttu.
Má segja, að hann hafi verið heill-
aður af þessum meistara sínum, og
í ritum sínum mörgum lætur hann
Sokrates tala. — Dauði Sokratesar
fékk mjög á hann, eins og fleiri
lærisveina hans, og hvarf Platon
úr landi, þegar eftir að Sokrates
hafði drukkið eiturbikarinn. Má
gera ráð fyrir, að hann hafi verið
illa þokkaður af óvinum Sokratesar,
og að hann hafi sjálfur ekki unað
sér sem bezt í Aþenu eftir harm-
leik þann, sem fram hafði farið. —
Víst er um það, að Platon yfirgaf
ættjörð sína og ferðaðist til flestra
þeirra landa, er þá voru kunn. Talið
er víst, að hann hafi heimsótt Ítalíu
og kynnst þar heimspeki Pythagor-
asar. Þaðan er sagt, að hann hafi
farið til Sikileyjar, Cyrene, Egvpta-
lands, Júdeu og jafnvel til Ind-
lands. Tólf ár var hann í þessu
ferðalagi. Þegar hann kom heim
aftur, stofnaði hann heimspeki-
skóla sinn í opinberum skemmti-
garði, sem nefndur var Akademia,
í Aþenu, — þennan merkilega skóla,
sem átti eftir að frjófga hugi
manna um allan hinn menntaða
heim, allt fram á þennan dag. En
yfir öllum þessum vötnum svtfur
andi Sokratesar, sem alltaf var hinn
elskaði meistari Platons. »
Hver urðu svo ævilok þessa önd-
HEILSAN FYRIR ÖLLU!
vegismanns og höfuðsnillings heim-
spekinnar, bæði fyrr og síðar? Þeg-
ar hann var á 81. aldursári sínu,
var hann eitt sinn staddur í brúð-
kaupi eins vinar síns. Veizlugleðin
var mikil og hávær, og heimspek-
ingurinn var orðinn dálítið þreytt-
ur. Hann bað um að hafa sig af-
sakaðan og fór inn í annað her-
bergi til þess að fá sér svolítinn
blund, eins og hann orðaði það.
Brúðkaupsgestirnir héldu áfram að
skemmta sér og gleymdu brátt hin-
um aldna heimspekingi. Þegar brúð-
guminn skyggndist loks eftir honum
undir morguninn, kom hann að
honum, þar sem hann sat í stóli,
sofandi „svefninum langa". Hann
hafði horfið úr þessum heimi á
kyrrlátan hátt, eins og heimspek-
ingi sæmir.
Það var upphaf þessa máls, að
Platon var staddur í veizlu mikilli
hjá Agathon, skáldi í Aþenu, ásamt
Sokratesi og fleirum tunguliprum
andans mönnum. Og á aldurtila-
stund hans sjáum vér hann aftur
í veizlu eins af vinum slnum. í raun
og veru er þetta táknrænt fyrir allt
hans líf og starf sem heimspeking-
ur. Vel má líkja veröldinni við
veizlusal og lífinu sjálfu við veizlu.
Segja má, að öll viðleitni Platons
hafi hnigið að því að kenna mönn-
um að njóta þessarar veizlu á sem
fegurstan og viturlegastan hátt, að
taka þátt ( veizlunni, sér og öðrum
til ánægju og heilla, að vera í
sannleika veizluhæfir. — Það átti
og vel við, að þessi slðasta veizla
Platons var brúðkaupsveizla. Það
var ástin, sem stóð þar á bak við.
En ástaguðinn, hinn mikli Eros, er
Platon nefndi svo, var í raun og
veru sama sem fegurðin, sterkasta
aflið í framvindu lifsins, tilgangur
þess og takmark. Platon hefur
stundum verið nefndur Æðsti Prest-
ur Fegurðarinnar meðal heimspek-
inganna, og er það vissulega rétt-
nefni. Vafasamt er, hvort hann hef-
ur verið mesti hugsuðurinn meðal
þeirra, allra sízt ef þar er átt við
rökfræðilega hugsun, en ef sönn
og lifandi heimspeki er líka skáld-
legt hugarflug, stórir draumar, há-
leitar sýnir og vitranir, þá er Plat-
on einhver mesti heimspekingur
allra alda. Ég mundi vilja orða
þetta svo, að hann hafi í raun og
veru verið afburða skáld, sem Kka
var heimspekingur í stórum stíl.
Platon er einn af þeim fulltrúum
mannkynsins, sem einna víðferm-
astir hafa verið í heimi og
gjöfulastir á öllum sviðum. Marg-
ir hafa notið góðs af því. Kristin-
dómurinn lifði um skeið og nærðist
mjög á heimspeki Platons, og enn
í dag eru kenningar hans ferskar
og bragðmiklar. — Persneska skáld-
ið Omar sagði um Kóraninn:
„Brennið bókasöfnin, því að allt,
sem þar hefur eitthvert gildi, er (
þessari bók". Eitthvað svipað mætti
ef til vill segja um rit Platons. Til
dæmis segir Emerson: „Allt, sem enn
er ritað og rökrætt meðal hugs-
andi manna, má rekja til Platons".
Platon var vanur að kenna nem-
endum sínum í garði einum fögr-
um í Aþenu. Nefndist hann Aka-
demia eftir uppskaflegum eiganda
sinum, Akademos. Þarna var fag-
urt um að litast, því að laufrík tré,
tignarleg musteri og fagrar högg-
myndir prýddu staðinn. Um þenn-
an töfragarð gekk Platon með læri-
48 VIKAN