Vikan - 25.01.1968, Blaðsíða 9

— Jú, hann var það, en gófur hans voru ókaf-
lega fræðilegar og samt var hann skóld. Honum
lét heldur ekki vel að tala við menn.
— Lét honum ekki vel að gegna starfi fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna?
— Ég get ekki sagt að ég hafi fylgzt svo mik-
ið með því að ég sé fær um að segja nokkuð
um það. En einn af mínum beztu vinum sagði
mér að hann hefði róðlagt Dag að þegar hann
væri kominn til New York til Sameinuðu þjóð-
anna skyldi hann alltaf líta á sig sem ráðuneyt-
isstjóra en ekki ráðherra eða pólitíkus er bein-
línis mótaði heimsstjórnmálin. Ég hygg að þetta
hafi verið einstaklega viturleg ráðlegging því
meðan hann skoðaði sig sem skrifstofustjóra fór
allt starf hans vel, en svo lenti hann í árekstrum
við Rússa og greri aldrei um heilt. Ekki þori ég
að segja hvort það var að nokkru Dag sjálfum
að kenna. Málin geta þróazt óheppilega. Ég hef
lesið bók hans „Hugsanir" og ég get ekki varizt
þeirri hugsun að guðspeki hefði einmitt getað
kennt honum margt sem hann var að leita að í
óljósum kveðskap skáldanna.
— Þú fórst frá Svíþjóð til Þýzkalands?
— Já, 1955. Um það leyti má segja að land-
ið væri að rísa úr rústum. Stjórnarskrifstofur voru
mikið í bráðabirgðahúsnæði, en það var nýbúið
að byggja utanríkisráðuneytið. Menn héldu að
það yrði alltof stórt, en þar varð fljótlega hver
kompa notuð.
— Kynntist þú Konrad Adenauer kanslara?
— Ég held satt að segja að enginn hafi kynnzt
honum, en við töluðumst oft við. Jafnvel nán-
ustu samstarfsmenn hans viðurkenndu að þeir
þekktu hann ekki. Hann var mjög hrifinn af
bókum Jóns Sveinssonar, Nonna, og las þær
fyrir börnin sín á kvöldin. Hann fékk mikla ást
á Islandi og einn af nánustu samstarfsmönnum
hans sagði mér að hann hefði eiginlega aldrei
séð Adenauer jafn glaðan og þegar hann var
hér á íslandi hluta úr degi og fór austur á Þing-
völl. '
— Úr því að þú minntist á Jón Sveinsson
máttu til að segja mér eitthvað af honum. Þú
hefur áreiðanlega heyrt fólk tala um hann á
þinni löngu dvöl í ýmsum Evrópulöndum.
— Jón Sveinsson hefur haft ákaflega mikla
þýðingu fyrir ísland, skapað af því Ijúfa mynd
í hugum fólks út um allan heim. Ég kynntist dá-
lítið manni sem hafði ferðazt með honum víða.
Eins og þú veizt var Jón Jesúíti, og það þýddi
að hann mátti aldrei eignast tvíeyring, varð al-
veg að lifa í umsjá reglunnar. Ef hann þurfti að
fara eitthvað fékk hann peninga fyrir sporvagns-
gjöldum og eins fyrir almennum fargjöldum, en
ekki eyri þar fram yfir. Hann var kennari víða,
aðallega í Danmörku, en þegar hann var orð-
inn 52 ára, var hann orðinn svo yfirkominn af
gigt að hann gat ekki sinnt kennslustörfum leng-
ur og var þá búinn staður á einhverju elliheim-
ili f Þýzkalandi. Þá var það að hann skrifaði
fyrstu Nonna-bókina sér til dundurs. Handritið
lá hjá Herders-forlaginu í tvö ár og enginn skipti
sér af því. Svo kom einhver utanaðkomandi mað-
ur og rakst á það og benti eiganda forlagsins
á að þarna væri handrit sem hann skyldi lesa
og gefa út. Og það varð úr að bókin var gefin
út. Jón var þá orðinn 55 ára og hélt að sínu
hlutverki í lífinu væri lokið. En það varð stór-
kostleg sala á bókinni, og er talið að hann hafi
skapað nýjan stíl í barnabókum.
— Hver hirti gróðann?
— Forlagið, sennilega, hefur vafalaust grætt
milljónir marka á Nonna, því ekkert mátti hann
eignast sjálfur, höfundarlaunin runnu til Jesúíta-
reglunnar. Forlagið varð náttúrlega alveg óseðj-
andi, bað hann að skrifa meira, og það gerði
hann eins og öllum er kunnugt. Nú var það svo
um Jón að hann hafði ákaflega gaman af að
ferðast, og þá fann forlagið upp það bragð að
vera alltaf að senda hann í ferðalög um heim-
inn og þennan mann sem ég kynntist með hon-
um. Jón átti náttúrlega ekkert og mátti enga
peninga hafa undir höndum fyrir sjálfan sig,
umfram það sem þurfti til að greiða brýnustu
nauðþurftir, en þessi maður borgaði allt fyrir
hann svo þeir gátu búið á sæmilegum hótelum.
Jón bað hann stundum um að kaupa neftóbak
í allmörgum litlum kramarhúsum til þess að gefa
gömlum reglubræðrum, og um það sagði hann:
,,Þeir skilja ekki í reglunni að þegar maður er
orðinn blindur þarf maður að geta tekið í nefið."
Sú mynd sem Jón Sveinsson hafði búið til af
Islandi hreif Adenauer kanslara, og áhugi hans
á Islandi dvínaði aldrei.
— Varst þú þessa áhuga hans var?
— Já, sannarlega. Ég get ekki annað en dáðst
að honum fyrir hve honum tókst að halda sér
andlega vakandi þrátt fyrir háan aldur og mik-
ið erfiði. Hann hélt upp á afmælisdaginn sinn og
varð þá klukkustundum saman að standa og
taka á móti fólki. Heimsóknir byrjuðu kannski
klukkan 7 um morguninn. Ráðherrarnir úr stjórn-
inni komu, síðan komu kannski einhverjir barna-
kórar frá hinum og þessum skólum að óska
honum til hamingju með því að syngja fyrir
hann einhver falleg lög sem þeir höfðu æft. —
Þegar við komum, erlendu fulltrúarnir, var hann
búinn að standa í þvílíku ati í fjórar klukku-
stundir eða meira. Svoleiðis lagað er mjög þreyt-
andi, vera alltaf að sjá ný andlit, taka f hönd-
ina á fjölda manns og segja eitthvert vingjarn-
legt orð við hvern. Einhvern tíma þegar svona
stóð á kom ég til hans í biðröð með öðrum sendi-
herra, en þá vaknaði strax áhugi hans á íslandi
og hann fór að spyrja mig um hvernig kosning-
arnar hefðu farið.
Island hefur ekki átt marga betri vini.
Þegar þeir Olafur Thors forsætisráðherra og
dr. Kristinn Guðmundsson utanríkisráðherra
komu til Þýzkalands í opinbera heimsókn gaf
Olafur honum Grágásarhandrit Ijósprentað.
Adenauer bað hann að skrifa eitthvað á bókina,
og Olafur skrifaði á saurblað bókarinnar: „Það
er upphaf laga á íslandi að allir menn skulu
kristnir vera". Þetta þótti Adenauer vænt um.
Hann var sannkristinn maður.
— Mig minnir að ég hafi heyrt þig tala um
Lubke forseta Þýzkalands. Hann var einn af ráð-
herrum Adenauers um þetta leyti?
Framhald á bls. 41
4. tbi. VIKAN 9