Vikan - 22.02.1968, Page 49

vandamáli fólksins á þeim tíma. Það má vera,
en offjölgun mannkyns hefur einnig fleiri vanda-
mál í för með sér, og má t. d. benda á þá stað-
reynd, að haldi svo áfram sem verið hefur, hef-
ur hver mannvera á jörðinni aðeins einn fer-
metra til að hreyfa sig á árið 2070.
Líf eða ekki líf?
Eins og kunnugt er, leyfir kaþólska kirkjan
enga getnaðarvörn aðra en þá, að reikna út
hvaða daga mánaðarins eggið er í legpípunni
og þá um leið frjótt, og halda sér síðan frá sam-
förum þann tíma. Það er alls ekki örugg aðferð,
enda geta tíðir verið óreglulega hjá konum, þær
eru misfrjóar og fleira kemur þarna til, enda
sýna rannsóknir að líkur á barnsgetnaði með því
móti er einn á móti fjórum eða 25%. Þetta er
auðvitað meðaltal, en á ekki við hverja einstaka
konu. Hins vegar er það vitað, að kaþólskar kon-
ur í öllum löndum nota fyrstu pilluna meira eða
minna, og nægir í því sambandi að benda á, að
fyrstu tilraunir með hana voru einmitt gerðar á
kaþólskum konum í Puerto Rico af Gregory Pin-
cus árið 1955. Þúsundir kvenna gengu undir þá
tilraun, með þeim stórkostlega árangri sem síð-
ar varð heimskunnur. Einn af aðalmönnum við
rannsóknir og tilraunir í Bandaríkjunum við
fyrstu pilluna var dr. John Rock, yfirlæknir og
prófessor við Harward háskólann, en hann er
kaþólskur og vann þarna gegn kennisetningum
þeirrar trúar vegna sannfæringar sinnar um
nauðsyn og gildi þessa nýja lyfs.
En prófessor Rock var einn sá fyrsti til að snú-
ast gegn síðari pillunni, þeirri, sem hindrar
frjóvgað egg f að þroskast f legpfpunni. „í mfn-
um augum er það hrein og klár fóstureyðing"
er haft eftir honum. Hann skýrir það með rökum
kaþólskrar trúar: Frá þeirri sekúndu að eggið
frjóvgast er nýr einstaklingur orðinn til, allir
eiginleikar hinnar nýsköpuðu manneskju eru þá
ákveðnir, andlegir og Ifkamlegir. Sá sem frá þvf
augnabliki eyðileggur þetta frjóvgaða egg, deyð-
ir um leið manneskju — og hver getur sagt um
hvað er verið að deyða? spyr prófessor Rock,
það getur verið nýr Goethe eða Einstein.
Prófessor Rock fékk ekki stuðning starfsbræðra
sinni f ameríska læknafélaginu. Þar var því sleg-
ið föstu með miklum meiri hluta, að „þungun
byrjaði fyrst, þegar fóstrið tengdist móðurinni
með fylgjunni, enda sé ekki hægt að sanna sam-
einingu karlsæðisins og eggsins fyrr en það væri
komið í legið." Svipaða skoðun höfðu framá-
menn læknafélaga f öðrum löndum. ( Þýzkalandi
segir yfirmaður ráðleggingarstofnunar þjóðar-
irtnar um f jölskyldumál, prófessor dr. Hans
Harmsen, að frjóvgað egg sé konunni út af fyrir
sig óviðkomandi, það sé fyrst eftir að það teng-
ist móðurinni í leginu, að um þungun sé að ræða,
þannig að þessi nýja pilla sé alls engin fóstur-
eyðing.
Þessa skoðun hafa vísindamenn um allan heim
lengi aðhyllzt, því að þúsundum saman eru
konuegg frjóvguð í rannsóknarstofum, aðeins til
að vera eyðilögð aftur í tilraunaskyni. Á karl-
mannssæði og konueggjum er enginn skortur,
sæðið má geyma frosið árum saman, og egg-
in má framleiða að vild síðan Englendingnum
dr. Edwards tókst að láta eggjastokk úr konu
halda áfram starfsemi sinni utan Ifkamans, þar
sem hann framleiddi allt að 500.000 egg f
vatnsupplausn.
En þetta voru aðeins hugleiðingar um pilluna,
sem eyðileggur frjóvgaða eggið í legpípunni.
Hvað þá um þá þriðju?
Það er víst, að þeir sem eru andvfgir Banda-
ríkjapillunni síðari, viðurkenna aldrei þessa pillu.
Raunsætsmenn benda á, að fóstur á þessu stigi
sé varla þekkjanlegt frá fóstri dýra, en engar
siðfræðilegar vangaveltur hafa farið fram vegna
ótakmarkaðrar notkunar þeirra við tilraunir á öll-
um sviðum. Reyndar hafa kristnir menn ekki
alltaf litið þessum augum á málið, í frumkristni
virðist sem nýfædd börn hafi varla verið talin
með mönnum, hvað þá í móðurkviði eða fóstur
á frumstigi. Það var ekki fyrr en um 400 árum
eftir Krist, að fóstureyðing var álitin synd og þá
aðallega vegna þess að tilvonandi barnið dó
þannig óskírt.
Þannig má lengi deila um keisarans skegg,
eða væri kannski réttara að kalla það páfans
skegg?
Þeir menn, sem mestan þátt áttu í tilkomu
Svíþjóðarpillunnar og tilraunum með hana, voru
spurðir um álit sitt á trúarlegum eða siðfræði-
legum tilverurétti pillunnar.
Stig Nylén, forstjóri Ferrosan lyfjaverksmiðj-
unnar, segir eitthvað á þá leið, að konur hugsi
yfirleitt lítið um þá hlið málsins, enda geti þær
bara tekið pilluna mánaðarlega og viti þá ekki
hvað gerzt hafi.
Dr. Hans Larsson, sá sem stjórnaði lífefnafræði-
legum tilraunum í sambandi við lyfið, segist að
vísu hafa unnið af áhuga við það, en sé frekar
á móti því.
Aðalmaðurinn dr. Einar-Jensen svarar spurn-
ingunni með annarri spurningu: „Hvenær er
manneskjan dáin? Frumum úr mannslíkaman-
um er núorðið hægt að halda lifandi árum sam-
an á rannsóknarstofum. Er maðurinn þá lifandi?
í mínum augum er maðurinn dáinn, þegar öll
heilastarfsemi er úr sögunni. Það er þv( ekki
fjarri lagi að snúa þessu við, þannig að ég álíti
það byrjun á mannslífi, þegar fóstrið sýnir fyrstu
heilastarfsemi." Hvenær það er, getur hann hins
vegar ekki sagt.
Stjórnandi tilraunanna, dr. Lars Engström seg-
ir: „Ég álít ekki fóstrið sjálfstæðan einstakling,
fyrr en það á ekki allt sitt líf undir hormóna-
starfsemi móðurinnar. Hjá mönnum verður þessi
aðskilnaður ekki fyrr en sjö til átta vikum eftir
frjóvgunina."
Konan sjálf
Auðvitað geta allir tekið undir spurningu pró-
fessors Rock's um hvað það sé, sem við deyðum.
Mörg okkar væru ekki til, ef mæður okkar og
formæður hefðu getað ráðið því. Lítum lauslega
í kringum okkur og sjáum hve mikils þjóðin hefði
farið á mis, ef ekkert af óskilgetnum þegnum
hennar væri til — lítið í eigin barm og til frænda
og vina; hvers vildum við án vera?
Hins vegar má líka hugsa um alla þá mögu-
leika, sem felast í hverju eggi og hverri sáð-
frumu. Við hvern getnað er um meira en
sjö milljónir möguleika að ræða hvernig eigin-
leikarnir skipast í tilvonandi barnið. Hugsum þá
um allar þær billjónir, óteljandi og óendanlega
möguleika, sem aldrei verða að veruleika, hafa
skiljanlega aldrei tækifæri til þess, og um ör-
litla brotið af þeim grúa, sem við viljandi neit-
um um möguleika til að komast nærri þv( að
frjóvgast. Þannig má fara út í endalausar hug-
leiðingar, sem allar færa þessa örsmáu kúlu í
legi konunnar úr brennipunkti mikilvægisins. —
Eftir stendur þá aðeins konan sjálf, með þetta
nýfengna frelsi sitt.
Lítur konan yfirleitt á fóstur á frumstigi sem
barn? Staðreyndirnar benda ekki til þess. í sum-
um löndum er fóstureyðing leyfð ótakmarkað,
eins og t. d. í Japan, í öðrum löndum vita allir
að fóstureyðingar eru framkvæmdar í óhemju-
lega stórum stíl. I Bandaríkjunum er áætlað að
óleyfilegar fóstureyðingar séu ekki færri en tvær
milljónir árlega, í V.-Þýzkalandi jafnmargar og
barnsfæðingar, eða ein milljón. Þó er fóstrið
venjulega helmingi þroskaðra þegar það er gert
en það væri með sænsku aðferðinni. í báðum
þessum löndum er töluverður hluti þjóðarinnar
kaþólskur. Ekki tekur betra við í alkaþólskum
löndum eins og S.-Ameríkulöndunum, þar sem
fóstureyðingar eru yfirþyrmandi heilsufræðilegt
vandamál. í Chile er álitið að fjórða hver kona
framkvæmi stöðugt fóstureyðingu og að sumar
þeirra eigi að baki ekki færri en þrjátíu og fimm
slíkar við enda barnsburðatímabils síns. En það
er athyglisvert, að öllum ber saman um, að flest-
ar ef ekki allar þessar konur væru tilbúnar að
láta lífið fyrir lifandi börnin sín, hvenær sem
þess væri þörf. Engar slíkar tilfinningar ber kon-
an yfirleitt til fósturs í móðurlífi, a. m. k. ekki
fyrri hluta meðgöngutímans.
Óskilgetin börn eru líka víða mikið þjóðfé-
lags vandamál. Við vitum tiltölulega lítið af
því á íslandi, en þó hefur mörg harmsagan gerzt
af því tilefni hér. En við fréttum um margt utan
úr heimi. Þessi klausa stóð t. d. í fréttabréfi frá
íslenzkri konu í Skotlandi, sem birtist um daginn
í íslenzku blaði: „ . . . því að börn, sem verða til
í Bretlandi utan hjónabands, eru réttindalausir
einstaklingar, sem fáa varðar um. Þess vegna
finnast smábörn myrt í járnbrautarlestum eða
yfirgefin hér og þar. Örvita mæður hafa ekki
minnsta möguleika til þess að standa undir upp-
eldi þeirra, hvorki andlega eða efnislega , . . ."
(Þjóðviljinn 9. jan. '67). Þetta er evrópskt menn-
ingarríki, og sé þetta satt, hvernig skyldi þá
ástandið vera annars staðar?
Fyrsta pillan hefur ekki megnað að leysa þetta
hörmulega vandamál. Svíþjóðarpillan ber í sér
miklu meiri möguleika til þess.
En ekki eru öll börn óvelkomin, þótt svo virð-
ist í svipinn. Hugsanlegt er að kona í fljótræði
eyddi fóstri sínu, jafnvel ef henni yrði sundur-
orða við mann sinn, og sæi svo eftir því á eftir.
Þá má segja, að hún geti bara endurtekið til-
raunina, orðið barnshafandi á ný, en þótt náð
sé valdi yfir eyðileggingunni, er því ekki enn
náð yfir sköpuninni. Hægt er að gera eitthvað
óafturkallanlegt með þetta vopn i höndum. Þýzkt
blað spyr eitthvað á þessa leið: Verður smámorð
hluti hvers hjónabands? Verður náttborðsskúffa
konunnar mesta vopnabúr í heimi?
Allar þessar þrjár pillur hafa og eiga eftir að
gjörbreyta lífi nútimakonunnar. Hún verður ekki
lengur algjörlega háð duttlungum örlaganna,
hún sfendur ekki eins berskjölduð og varnarlaus
gagnvart tilviljunum og áður. Það er líklega
óhætt að spá því, að það verði hvorki framtiðar-
vandamál mannkynsins né trúarsetningar, sem
ráða útbreiðslu Sviþjóðarpillunnar, heldur ósk
nútímakonunnar, eins og kynsystra hennar um
allar aldir, um að ráða yfir líkama sínum.
Grein þessi er byggð á upplýsingum, sem ég
hef fengið úr mörgum greinum í blöðum og
timaritum frá Englandi, Þýzkalandi og Norður-
löndum, og að nokkru frá læknum hér á landi,
ásamt mínum eigin hugleiðingum.
Ég hef enga þekkingu á þessum málum öðr-
um fremur og get því ekki annað en vonað, að
sæmilega rétt sé með farið. Auðvitað er þetta
ekki ætlað sem neinn leiðarvísir handa konum,
þvi að læknar munu sjá um þá hlið málsins,
heldur sem almennar upplýsingar um hvað sé
að gerast á þessu sviði og hvaða nýjungar séu
væntanlegar. Frá þvi að greinin er skrifuð og þar
til hún birtist getur eitthvað nýtt hafa komið
fram. G. G.
8. tbi. VIKAN 49