Vikan - 21.01.1971, Blaðsíða 32

UMHVERFIS ÍSLAND
Á SKÚTU
Framhald af bls. 11.
sem liggur frá höfninni upp í
miðbæinn, breytir um nafn á
fárra húsa bili. Við reyndum
að átta okkur sem bezt við gát-
um, og gengum fram hjá mörg-
um svipfögrum skemmtigörð-
um og tilkomumiklum styttum,
sér í lagi af frægum íslending-
um, skáldum, fornmönnum og
stjórnmálaskörungum. Einna
mest þótti okkur til koma líkn-
eskju af Leif Eiríkssyni, er
Bandaríkin gáfu íslenzku þjóð-
inni árið 1930. Alls staðar voru
bókabúðir, sem að vísu sízt var
að furða, þegar þess er gætt,
að bókaútgáfa er hér um bil
tuttugu sinnum meiri en í
Bandaríkjunum, ef miðað er
við fólksfjölda.
Við snæddum með Rolvaag
hjónunum í Nausti, sem eitt
sinn var verbúð, en nú hið
prýðilegasta veitingahús. Ekki
gazt okkur sérlega vel að ís-
lenzku réttunum á matseðlin-
um, sem voru soðin sauðarhöf-
uð, súrsaður blóðmör og aldr-
aður hákarl. Fékk ég mér
norskan humar, indælan skel-
fisk sem er álíka stór og ame-
rísk rækja, en Pat kaus hangi-
kjöt, sem er reykt lambakjöt
•— með hvítri sósu.
Það barst flótt um bæinn að
amerisk skúta lægi í höfninni,
og fjöldi fólks á öllum aldri
kom að virða Delight fyrir sér,
jafnt á nóttu sem degi.
Eitt sinn að kvöldi dags gekk
maður fram úr hópnum og
kynnti sig: „Eg heiti Gunnar
Árnason,“ mælti hann. „Eg
hefði gjarna viljað hitta ykk-
ur á sunnudaginn og fara með
ykkur í bíl út á land.“
Við vorum ekki sein á okk-
ur að þiggja þetta góða boð.
Það var norðaustan rigning
á sunnudaginn, en ekki brást
að herra Árnason kæmi, eins
og um var talað. „Miklu skárra
að sýna ykkur umhverfið í
rigningu, en alls ekki,“ sagði
hann. Ókum við nú um út-
hverfi borgarinnar með íbúð-
arhúsum og verzlunarstöðvum,
sem vel hefðu getað átt heima
í útjöðrum hvaða borgar í
Bandaríkjunum sem væri.
Loks var borgin skyndilega
á enda, og við hurfum af mal-
bikuðum strætum hennar inn
á veg úr muldu hraungrýti.
Varla held ég að sá vegur hafi
verið sérlega ólíkur þeim slóð-
um er víkingarnir fornu riðu
um á hestum sínum, harð-
gerðum og smáum.
Nú fórum við um lífvana
landsvæði og grýtt, með ein-
stöku mýraflákum hér og þar.
Jarðfræðliega séð, er svo
skammt síðan fsland myndað-
ist af eldgosum, að eyðing og
veðrun hefur ekki náð að
mýkja hörku þess. f regnbörð-
um hlíðum Esju, sem er 2982
feta hátt fjall, og gnæfir yfir
Reykjavík, sáum við nokkrar
kindur er leituðu sér beitar á
lélegum mosa- og grashnjótum.
„Hvað finnst ykkur um land
mitt, er þið virðið það nú fyr-
ir ykkur?“ spurði herra Árna-
son.
Ég muldraði eitthvað um
ægifegurð auðnarinnar. Vinur
okkar hló.
„Þetta er eitthvert frjósam-
asta hérað á íslandi,“ sagði
hann. „Bíðum við þangað til
norðar dregur. Þá fáið þið að
sjá auðn sem um er að tala.“
fsland er 40.000 fermílur að
víðáttu, þar af er 4.500 gróður-
vana hraunflæmi og 5.000 jökl-
ar. Á 80 hundraðshlutum þess
býr engin sála, og væri eyjan
því paradís fyrir unnendur
einveru.
Um það leyti er við nálguð-
umst strendur mesta stöðu-
vatns á íslandi, Þingvallavatn,
hætti að rigna og sól skein á
ný. Ferðalangar þyrptust him-
inlifandi út úr tjöldum sínum,
marglitum og smáum, er reist
höfðu verið á víð og dreif um
skóglausa vellina. Við norður-
enda vatnsins komum við til
Þingvalla, en þar stofnuðu
frumbyggjar landsins Alþingi
árið 930, og telja íslendingar
það elztu löggjafarsamkundu i
Norður-Evrópu.
Þeir hafa valið þessari til-
raun sinni til lýðræðis stór-
fenglegan stað. Löggjafarnir
komu saman á stórum gras-
velli, sem kringdur er fögrum
fjallahring. Ræðumenn stóðu
undir snarbröttum hamri, sem
endurkastar hverju hljóði af
miklu afli. Þarna var fjöldi
manna viðstaddur svo þetta
var í rauninni þjóðhátíð.
Nú er Alþingi háð í Reykja-
vík. En Þingvellir hafa verið
gerðir að þjóðgarði og verða
framvegis varðveittir óbreytt-
ir, sem hið fullkomnasta minn-
ismerki um lýðræði, frá nátt-
úrunnar hendi.
Meðan við snæddum á hóteli
staðarins safaríka laxmáltíð,
sem er þjóðréttur íslendinga,
sagði ég við herra Árnason, að
nú hefðum við séð á ættfold
hans, þessu landi elds og ísa,
heilmikið af ísi en engan eld.
„Þið fáið bráðum að kynn-
ast eldinum,“ svaraði hann um
leið og við lögðum af stað til
Haukadals, sem er þrjátíu míl-
ur frá Þingvöllum. „Þá mun
ykkur skiljast að öll þjóðin
gæti haft nægan jarðhita án
þess það kostaði eyris virði í
eldsneyti."
Undir hrjúfu yfirborði lands-
ins brenna jarðeldar sýknt og
heilagt. Regnvatn seitlar nið-
ur um sprungur í hraununum,
hitnar þar og breytist í sjóð-
andi vatn eða gufu og gýs aft-
ur upp í óteljandi hverum.
Enska orðið „geyser“ á upp-
runa sinn að rekja til Stóra
Geysis í Haukadal á íslandi.
Til skamms tíma spýtti Stóri
Geysir vatninu 170 fet í loft
upp, en nú bærði hann ekki á
sér. En á að minnsta kosti
fimm ekra stóru svæði um-
hverfis hann er fjöldi smárra
og stórra hvera, sem þeystu úr
sér gufu og heitum leir, og
bunaði úr þeim eins og frosk-
um í feni.
Árið 1928 var fyrst reynt að
leiða heitt vatn til Reykjavík-
ur, og 1942 var lokið við hita-
veitukerfi í stórum stíl. Nú er
heitt vatn leitt í pípum allt að
tíu mílna vegalengd og notað
til að hita upp 90 hundraðs-
hluta af öllum íbúðum í borg-
inni, auk þess skrifstofubygg-
ingar, alls konar stofnanir og
verksmiðjur. Mun kostnaður
við það að meðtöldu krana-
vatni til allra nota, nema um
það bil 7 dollurum á mánuði
fyrir þriggja herbergja íbúð.
Nú býr helmingur allrar
þjóðarinnar í íbúðum, sem hit-
aðar eru með hveravatni. Þá
er stöðugt borað eftir gufu og
eykur það magnið, svo æ fleiri
notendur komast inn á kerfið.
Við þetta hefur innflutningur
á olíum stórminnkað, en þær
eru næstmesti hitagjafinn.
Á heimleið til borgarinnar
fórum við fram hjá firna mikl-
um gróðurhúsum, en þar rækta
bændur gúrkur, tómata og
blóm, en greipaldin og banana
að auki. Er hér um að ræða
einn hagnaðinn enn af hvera-
hitanum.
ÚR HÖFN MEÐ KONUNG-
LEGRI KVEÐJU
Svo skemmtileg sem niu
daga dvöl okkar í Reykjavík
hafði verið, kom þó að því að
ekki var lengur til setu boðið.
Það var dálítið viðsjál leið út
úr þröngu hafnarmynninu. Síð-
ar fréttum við að skútan okk-
ar hefði vakið athygli á hæstu
stöðum, meðan hún var að
þoka sér út úr höfninni. Har-
aldur krónprins Noregs var
sem sé í heimsókn, og hafði
hann gert hlé á opinberri at-
höfn, til að fylgjast með ferð
okkar út á rúmsjó. En hann er
sjálfur annálaður siglingamað-
ur.
Við fundum lyktina af
ákvörðunarstað okkar löngu
áður en við sáum hann, en það
var hvalveiðistöðin, sem er
innarlega í löngum firði, sem
heitir líka Hvalfjörður. Sá þef-
ur er framar öðrum einkennir
ísland, á skylt við sjóinn, og
eru fiskverksmiðjurnar þar
fremstar í flokki. Illa gengur
mörgum að venjast þeim þef,
en þó hefur fslendingum tek-
izt það.
„Ójá,“ segja þeir bara, þegar
vindurinn stendur af verk-
smiðjunum. „En sú blessuð
peningalykt."
Fjögur til fimm hundruð
hvalir veiðast árlega við Hval-
fjarðarstöðina. Er stimt af þeim
verkað sem steikarkjöt til
manneldis, en miklu meira fer
þó til skepnufóðurs. Enda þótt
veiðarnar séu takmarkaðar,
eru hvalir fremur sjaldgæfir
orðnir á þeim siglingaleiðum,
þar sem norrænir menn furð-
uðu sig á fjölda þeirra til
forna.
OFSAROK OG ÓSJÓR
Meðan við lágum við festar
uppi í Hvalfirði, skall á okk-
ur af miklum ofsa firnarok
niður af háfjöllunum umhverf-
is fjörðinn, er náði allt að 60
hnúta hraða. Hélzt það í ein
þrjú dægur, svo Delight varð
atað sandi og malarrusli, en
káetan þefjaði af hvalgrút frá
stöðinni. Það var eins og
ómögulegt væri að losna við
pestina. Hermann Melville lýs-
ir svipuðu tilfelli í hinni sí-
gildu sögu sinni um Moby
Dick: „Það leggur af honum
óumræðilega vondan Hindúa-
þef, líkt og hlýtur að vera í
nánd við líkbál. Pestin er eins
og af hinum fordæmdu á degi
dómsins, hún er hreinasta
sönnun fyrir helvíti.“
Þegar storminn lægði og sól
skein á ný, settum við upp
segl og héldum til Reykjavík-
ur, en síðan áfram yfir Faxa-
flóa sunnanverðan og kærðum
okkur kollótt um veður og
vind. En um svipað leyti og
við sáum til Reykjanessvita,
mættum við fyrstu straum-
brotunum, þessu ofsafengna og
óútreiknanlega fyrirbrigði, sem
íslendingar kalla röst.
Straumbrot verða til með
32 VIKAN 3 ö>i.