Vikan - 02.12.1971, Page 24

K-------------------
HINZTA
SIGLINGIN
aflið var notað til þess að knýja
vélarnar, svo sem rétthefil,
þykktarhefil, „fræsara“ og mis-
munandi sagir og borvélar. Alls
kostaði trésmiðjan 16 þúsund
krónur og þótti mikið fé. Kn Jó-
hannes lét skammt stórra högga
milli. Árið eftir, 1904, keypti
hann rafal og tengdi hann
vatnshverflinum, sem sneri
vinnuvélunum. Hann fékk Hall-
dór Guðmundsson, sem þá var
nýkominn til landsins í lið með
sér og frá þessari fyrstu rafstöð
á íslandi fengu 16 hús í Hafn-
arfirði rafmagn. Nokkru síðar
pantaði Jóhannes Reykdal
stærri rafstöð, sem hann setti
niður ofar í Læknum og enn
fengu fleiri Hafnfirðingar raf-
magn.
Það sem þessi áræðni athafna-
maður tók sér fyrir hendur
næstu árin væri efni í heila bók.
Hann byggði rafstöðvar, náði
upp sokknu skipi fullu af kol-
um, o.fl. o.fl. Árið 1912 seldi
hann hlutafélaginu Dverg í
Hafnarfirði trésmiðjuna við
Lækinn og sneri sér að öðrum
verkefnum um hríð. Meðan
heimsstyrj öldin 1914—1918 geis-
aði undirbjó hann nýtt fyrir-
tæki og 1919 fór hann til Norð-
urlanda til innkaupa. Hann
stofnsetti þá nýja trésmiðju og
timbursölu og enn tók hann
Lækinn í þjónustu sína, en nú
ofar en áður. Flutningur á
timbri til fslands hafði allt frá
landnámstíð verið erfiðleikum
bundinn. Jóhannes Reykdal
datt ráð í hug. Honum hug-
kvæmdist að flytja timbrið
hingað í stórum flotum eða
flekum, sem dregnir væru af
gufuskioum, helzt sterkum
dráttarbátum. Tvo fékk Jó-
hannes með sér til þess að
hrinda þessari hugmynd í fram-
kvæmd. Hann leitaði fyrir sér
víða á Norðurlöndum og lagði
hugmyndina fyrir ýmsa aðila,
en þar sem þetta var nýmæli
og ísland fjarlægt fékkst ekk-
ert tryggingarfélag til þess að
taka að sér að tryggja slíka
flutninga. Þegar útséð var að
ódýrasta flutningaleiðin var
ekki fær, ákvað Jóhannes að
taka þá næstódýrustu. Hún var
að flytja með seglskipi. Eftir að
hafa leitað fyrir sér um hríð,
frétti hann af skipi sem ef til
vill myndi henta. Skipið lá í
Kaupmannahöfn, en var annars
sænskt; skráð í Stokkhólmi, 400
lestir að stærð og hét EOS. Eos
var smíðað um 1880 og hafði
siglt víða um höf. Þar sem það
var, er nú var komið sögu, orð-
ið um fertugt, voru verkefni
fyrir það ekki tiltæk, og þess
vegna hafði það legið í Kaup-
mannahöfn á þriðja ár sam-
fleytt. Nokkru áður en kaupin
voru afráðin, hitti Jóhannes
ungan íslenzkan sjómann, sem
um hríð hafði verið háseti og
stýrimaður á dönskum skipum.
Hann hét Einar Jónsson. Þenn-
an mann réð nú Jóhannes Reyk-
dal til þess að- verða skipstjóra
á Eos og sigla því til fslands.
Einar réð þegar skipshöfn, þrjá
Dani og þrjá íslendinga. Það
var strax augljóst er þeir komu
um borð í skipið, að þar þyrfti
margt gott handtak að vinna,
áður en lagt yrði í haf. Eos var
barkskip þrímastrað og voru
f’estar rár niðri á þilfari, þegar
Einar tók við skipstjórn. Strax
var hafizt handa um að koma
uno rám, skipta um tóverk og
slá undir seglum. Þar sem skip-
ið átti að lesta timbur í Halm-
stad í Svíþjóð var ákveðið, að
þar skyldi það einnig fara í
þurrkví til botnhreinsunar, því
örugglega myndi mikill gróður
vera kominn á botninn eftir
ianga legu í Höfn. Þar sem skip-
ið var ennþá undir sænsku
flaggi, þótt það væri eign ís-
lendinga, óttaðist Einar, að það
vrði stöðvað, þegar siglt yrði
út. úr Kaupmannahöfn og fram
hjá tollbúðinni, en ieyfi til söl-
unnar úr landi í Svíþjóð var
ennþá ekki fengið.
í byrjun júnímánaðar 1919
var lagt af stað frá Kaupmanna-
höfn. Dráttarbátur tók skipið í
tog, þar sem seglabúnaður var
ekki kominn í lag og margt ó-
unnið um borð. Skipið komst
úr höfn án erfiðleika og sam-
dægurs til Halmstad í Svíþjóð.
Vegna mikilla anna við slipp-
inn í Halmstad reyndist ekki
unnt að taka skipið á þurrt til
botnhreinsunar. Þeir tóku það
ráð að halla því sitt á hvað og
skafa það sem til náðist með
iöngum sköfum. Tveim mönn-
um hafði verið bætt við skips-
höfnina, sem nú taldi níu
manns. Þeir unnu af kappi við
að útbúa Eos. Allar rár voru
komnar upp. Skipt um allt
hlaupandi tóverk og mörgum
nvjum slegið undir. Önnur
voru endurbætt og lagfærð.
Skinið var hiaðið timbri og í
öndverðum júlímánuði var allt
ti’búið. Enn stóð þó á leyfi til
þess að selja skipið úr landi í
Svíþjóð. í tíu daga til viðbótar
varð skipið að liggja í Halm-
stad meðan beðið var eftir leyf-
inu, sem loksins kom. Skips-
höfnin var samdægurs skráð á
skipið hjá danska ræðismann-
inum á staðnum, og síðari hluta
iaugardags var allt tilbúið. Ein-
ar skipstjóri ákvað að sigla
snemma næsta morgun ef vind-
ur yrði hagstæður. Allt gekk
það eftir áætlun. Hafnsögumað-
urinn kom um borð og dráttar-
bátur til þess að færa Eos út úr
höfninni. Vindur var af suð-
austri og gott veður. Meðan
dráttarbáturinn dró Eos út úr
höfninni, út á skipaleið settu
skipverjar hvert seglið af öðru
og þegar hafnsögumaður fór frá
borði og dráttarbáturinn sneri
til lands, sigldi Eos fyrir fullum
seglum norður með Svíþjóð
áleiðis út Kattegat. íslandsferð-
in var hafin.
Þótt stríðinu væri lokið, var
ekki þar með sagt, að allar
hættur sem því voru samfara
væru úr sögunni. Tundurdufla-
belti var í Kattegat, en skipa-
leiðir meðfram því við strend-
ur Svíþjóðar og Danmerkur.
Einar ákvað að sigla Svíþjóðar-
megin. Þeir höfðu gott leiði, unz
kom út í Skagerak, Þá lygndi
skyndilega og innan stundar
lagði inn vestan öldu. Síðan
golaði af norðvestri, og brátt
var kominn stormur beint á
móti. Eos slagaði nú sólarhring
eftir sólarhring móti norðvest-
an stormi. Skyggni var slæmt,
þoka og súld, og aldrei sást til
sólar. Þeir fundu, að skipið
sigldi illa. f Halmstad höfðu
þeir hitt sjómenn, sem þekktu
Eos og sögðu, að skipið væri
góður siglari. Eitt sinn hefði það
hleypt undan ofviðri í Biscay-
flóanum og loggað 16 sjómílur
á klukkustund á reiðunum ein-
um saman. Skýringin á gang-
tregðu gamla Eos var Einari og
hans mönnum nærtæk: Lítið
gagn hafði sýnilega orðið af
botnhreinsuninni, sem þeir
skioverjar framkvæmdu sjálfir
í Halmstad. Fjórtán dögum eft-
ir að þeir fóru frá Svíþjóð, var
Eos kominn undir Skotland. Þar
var sömu sögu að segja og í
Kattegat. Stórt tundurdufla-
belti lá frá suðurodda Hjalt-
’ands undir Skotland og frá
Marstenen í Noregi að Hvít-
ingsevju að sunnan. Einar
ákvað að fara fram hjá tundur-
duflabeltinu meðfram Skotlandi
og norður með Orkneyjum og
út á Atlantshafið hjá Fair Isle.
Þeir hreoptu nú slæmt veður,
dimmviðri og vestlæga storma
hvað eftir annað. Skyggni var
sama og ekkert og ekki bætti
úr skák, að nú sáu þeir hvað
eftir annað tundurdufl á reki,
sum rétt við skipssúðina. Mað-
ur var hafður framá til þess að
fylgjast með duflunum, svo að
hægt væri að sveigja frá þeim
í tíma. Þeir þekktu, að duflin
voru flest af enskum uppruna,
en er kom norður með Orkn-
eyjum urðu þýzk tundurdufl á
leið þeirra. Eitt slíkt hafði næst-
um því lent á skipinu, en þeir
sáu það kastast frá í boðföllun-
um. Þau þýzku voru hættulegri,
með lengri hornum og stærri.
Þeir höfðu siglt norður í nokkra
daga með stefnu í sundið við
Fair Isle, án þess að sjá til sól-
ar eða sjá land. Tundurdufla-
belti var skammt undan og
fjöldi dufla á reki. Þeir sáu þá
herskip koma á eftir og fór
mikinn. Þegar það kom nær
sást, að það var frá Bandaríkj-
unum og hafði uppi merki, að-
vörun um hættu.
Skipsmenn sögðu þeim á Eos,
að þeir stefndu á horn tundur-
duflabeltisins og gáfu þeim upp
stefnu og vegalengd í sundið við
Fair Isle. Þeir myndu sjá dufl
eftir að vera búnir að sigla
vissa vegalengd og þar ætti að
beygja. Eos sigldi nú uppgefna
stefnu og þótt skipsmenn sæju
ekki duflið fundu þeir réttu
leiðina og voru þar með komn-
ir út á Atlantshaf. Litlu síðar
lygndi og kulaði aðeins af
vestri. Þeir slöguðu nú mpð
stefnu á Færeyjar. Tóku hvern
bóginn af öðrum og alltaf mið-
aði í áttina þótt seint gengi. í
Svíþjóð hafði verið matar-
skömmtun og matarforði skips-
ins því í minnsta lagi. Eftir
nokkra daga lygndi alveg og nú
lá Eos á lognkyrru hafinu. Ekk-
ert að sjá nema haf og loft. Dag
nokkurn sáu þeir reyk við hafs- I
brún og litlu síðan kom línu-
veiðari í sjónmál. Þeir drógu
upp merki um að línuveiðarinn
kæmi í kallfæri og spurðu hvort ;
þeir hefðu nýjan fisk til sölu.
Norðmennirnir voru til í að
selja fiskinn og Einar skipstjóri
fór á skipsbáti Eos við þriðja
mann yfir. Hann fór upp í brú
til skipstjórans meðan fiskur-
inn var látinn í bátinn og endir j
viðtals þeirra skipstjóranna var,
að Einar gaf norðmanninum
ákavítisflösku, en fékk stóra
lúðu í staðinn. Það var gott að
fá nýmetið og nú vonuðust allir
eftir leiði. En góða veðrið hélzt
og þeir lágu marga daga til við-
bótar á lognkyrrum sænum
24 VIKAN 48. TBL