Vikan - 02.12.1971, Side 27

SKYGGNA KONAN
r r
I MPI ARRI l-R 'szzr™™
I \r I Lmi \I JAKOBÍNU ÞORVARÐARDÓTTUR
sendi hann þá annan af háset-
unum eftir lækni. Fyrir bragð-
ið vantaði hann tvo menn. All-
langt fyrir ofan Sand eru tveir
bæir, sem heitir á Hellu, annar
á Stór-Hellu, hinn á Litlu-
Hellu. Á Stór-Hellu bjó full-
orðinn maður, sem Guðmundur
hét; hafði hann verið formaður
alla ævi og aldrei verið í skips-
rúmi hjá öðrum, en var nú
hættur róðrum. Uppeldissonur
hans var á bænum hjá honum.
Þegar þeir frétta það, að tvo
háseta vanti á bát hjá Lofti,
bregða þeir skjótt við, hraða sér
niður á Sand og fá að fara með
honum þennan róður. Fórust
báðir, en hásetarnir tveir, sá
sem veiktist og hinn, sem fór
að sækig. léékninn, reyndust
ekki feigir. Likin rak öll þarna
á fjöruna, nema eitt. Það var
af ungum manni, Guðjón hét
hann, Guðbjörnsson frá Sveins-
stöðum. Hann fannst aldrei.
— Að sjálfsögðu hafa lífgun-
artilraunir þá verið með öllu
óþekktar?
— Já, en það var venja þeg-
ur þannig stóð á, að maðurinn
v'ar lagður á grúfu á tunnu, svo
að sjórinn rynni upp úr honum.
Og fyrir kom að það dugði.
Aðrar lifgunaraðferðir þekkt-
ust ekki. Það kom ekki að haldi
í þetta skiptið. Læknirinn, sem
sóttur var út í Stvkkishólm,
kvað þá sjóreknu alla látna,
þegar hann kom.
„ÞÚ VERÐUR AÐ TALA
VIÐ HANA JAKOBÍNU ..
Það mun hafa verið vorið
1966 að góðkunningi minn,
greindur og margfróður vestan
af Snæfellsnesi, sagði við mig:
„Þú verður að tala við hana
Jakobinu Þorvarðardóttur í
Melarbúð á Hellnum ...“
„Já, einmitt?" Ég beið þess
endartak, að hann skýrði nán-
ar hversvegna, og spurði svo,
þegar það varð ekki: „Er það
eldri kona?“
„Hún hefur einn um áttrætt.“
Yfirleitt þarf ég ekki að toga
orðin út úr þessum góðkunn-
mgja minum, því að hann er
greiður i svörum og skilmerki-
legur. En í þetta skiptið sá ég
það á honum og heyrði, að hann
bjó yfir einhverju, sem ekki lá
á lausu. „Fróð og minnug
kona?“ spurði ég enn.
Hann svaraði því ekki bein-
iínis. „Þú verður að tala við
hana og ég skal reyna að sjá
svo um að fundum ykkar beri
saman, hvort sem verður að þú
komir vestur eða hún eigi leið
hingað suður. Ég hef svo ekki
fleiri orð um það, nema hvað ég
geri fastlega ráð fyrir, að þér
muni þykja það nokkur ávinn-
ingur að kynnast henni og ræða
við hana.“
Svo fór, að Jakobína Þor-
varðardóttir átti leið hingað
suður áður en ég gat komið því
við að skreppa vestur á Snæ-
fellsnes. Dóttir hennar, búsett
hér í Reykjavík, hringdi til mín
og sagði mér, að hún væri hjá
sér stödd, og að þessi áðurnefndi
kunningi okkar beggja hefði
sagt gömlu konunni að ég
mundi eiga erindi við hana og
hvað það væri. Er ekki að orð-
lengja það, að stundu síðar sit
ég á tali við Jakobínu Þorvarð-
ardóttur frá Melarbúð á Helln-
um á Snæfellsnesi. Og ég verð
bess brátt vísari, að kunningi
minn muni reynast sannspár
rem endranær — að mér verði
það ávinningur að kynnast þess-
ari konu og ræða við hana.
Jakobína Þorvarðardóttir er
lág vexti, en þrekleg um herð-
ar og ber það með sér, að ekki
hefur henni verið fisjað saman
meðan hún var og hét, og enn
ber hún aldurinn bein í baki.
ITandtak hennar er fast og hlýtt
og lófinn mjúkur, en sinarnar
á handarbakinu eins og hertir
rtrengir og hnúarnir sterklegir;
hær hafa áreiðaniega sjaldnast
legið kyrrar í skauti um dag-
ana þessar hendur. Hún er dökk
vfirlitum eins og margt fólk við
Breiðafjörð og hárið lítt tekið
að grána, og miklar, dökkar
brúnirnar undir háu og hvelfdu
enni setja mjög svip á andlitið.
Einhverntíma hafa það verið
augun, dimm og djúp, sem þar
réðu mestu, og þó að glóð þeirra
sé nokkuð tekin að fölskvast
fyrir þverrandi sjón, á tillit
þeirra enn sína festu og dul,
enda hafa þau fleira séð, en
það, sem allir mega líta.
Og frásagnargáfa þessarar
öldnu, snæfellsku alþýðukonu,
sem aldrei hefur tyllt sér á
skólabekk um dagana, er stór-
merkileg. Meðan við sátum yfir
kaffinu og rædduró laust og
bundið um daginn og veginn,
veitti ég því strax athygli, að
hún talaði óvenjulega hreint og
látlaust mál; annað snart mig
ekki. En um leið og við erum
orðin ein og hún fer að segja
frá atvikum og atburðum, sem
hæst ber í minni, er sem mál
hennar losni úr viðjum hvers-
dagsleikans. Lág röddin verður
fyllri og þróttmeiri. Hún talar
hægt, en án hiks eða þagna
nema þar, sem við á, og beitir
áherzlum af næmri hófsemi í
samræmi við frásögnina. Og
það er eins og orðih raði sér
sjálfkrafa í felldar og hnitmið-
aðar setningar, engu of eða van,
og hvert atkvæði kemst á-
reynslulaust tii skila. Frásögn-
in af sjóslysinu, sem hér fór á
undan er skráð orðrétt eftir
henni. Eins sumir kaflarnir í
eftirfarandi viðtali okkar. Það
veitir lesandanum þó einungis
nokkra hugmynd um málfarið.
Um sjálfa framsögnina verður
hann bví miður engu nær — þá
töfrum slungnu og kynngimögn-
uðu frásagnarlist, sem lifði og
þróaðist öldum saman með ís-
lenzkri alþýðu og reis hæst á
rökkurstundum undir lágri bað-
stofusúð eða við glóðarbjarma
frá sótroknum eldhússhlóðum,
en deyr með Jakobínu Þorvarð-
ardóttur og hennar kynslóð og
verður aldrei meir.
SVIPMYND LANGRAR ÆVI.
— Þú ert fædd að Arnar-
stapa?
— Já, ég er fædd að Stapa.
Móðir mín. Kristín Teitsdóttir,
var fædd á Öndverðarnesi, en
faðir minn, Þorvarður, var norð-
lenzkur. Hafði komið sem
vinnumaður að Arnarstapa og
þar kynntust þau. Ekki veit ég
ætt hans, eða hvaðan hann var
af Norðurlandi. Ég fór ungling-
ur að heiman, og það var ekki
verið að segja krökkum þess-
háttar. Maður hafði ekki held-
ur hugsun á að spyrja neins, og
sé ég eftir því nú. Við vorum
sjö systkinin. Systurnar sex og
erum þrjár enn á lífi, en þessi
eini bróðir okkar er löngu lát-
inn. Ég var fimmta barnið. Fór
að vinna fyrir mér strax eftir
ferminguna, og var hingað og
þangað eins og gengur. Ég var
tuttugu og eins ár, þegar ég
giftist; fyrstu tvö árin vorum
við hjónin að Brekkubæ, þá eitt
ár úti á Malarrifi, en þaðan
fluttumst við að Melarbúð á
Hellnum og þar hef ég verið
síðan, eða í fimmtíu og fjögur
ár. Maðurinn minn, Sigurbjörn,
sem var fimmtán árum eldri en
ég, lézt 57 ára að aldri; veiktist
af taklausri lungnabólgu og
sagði læknirinn, að það hefði
verið hjartað, sem bilaði. Ég hef
því verið ekkja í full þrjátíu og
sex ár. Við eignuðumst f-imm
börn, tvær dætur og þrjá syni,
en einn þeirra lézt á tvítugs-
aldri. Önnur dóttirin, yngsta
barnið, fæddist vanheil. Hún
var hjá mér, þangað til hún var
um fimmtugt, en þá varð ég
fyrir veikindum, meðal annars
varð ég að ganga undir augna-
uppskurð hér fyrir sunnan, og
þá neyddist ég til að láta hana
frá mér og dvelst hún nú á hæl-
inu í Kópavogi. Það var sárt
fyrir mig, því ég hafði einsett
mér að lifa fyrir hana. Síðustu
þrjú árin hef ég verið ein míns
liðs í Melarbúð — og ætla mér
að vera það á meðan ég get. Jú,
það hefur oltið á ýmsu. En ég
má vera ánægð, finnst mér ...
— Var ekki erfið afkoma hjá
þér, einni með börnin, eftir að
maðurinn þinn lézt?
— Það var það. Jú, það var
erfitt, en ég komst þó sæmilega
af. Þá hafði ég kindur og bú, en
þegar ég var komin að sextugu,
tók heilsan að bila, og þá hætti
Framhald á bls. 67.
48.TBL. VIKAN 2?