Vikan - 13.01.1972, Qupperneq 39

sig til New York. Vinur hans
lét sér fátt fyrir brjósti brenna
og laug upp kostulegri sögu,
sem er all kaldranaleg i ljósi
þess, sem síðar gerðist. Hann
sagði skipstjóranum, að Benja-
mín Franklin væri ungur kunn-
ingi sinn og hefði lent í þeirri
ógæfu að eignast barn með
lauslátri stúlku. en vinir hans
vildu neyða hann til að kvæn-
ast henni. Þess vegna yrði hann
að komast burtu með leynd.
í New York leitaði Benjamín
til Williams nokkurs Brad-
fords, sem hafði lengstaf ver-
ið búsettur í Boston. Hann
hafði verið fyrsti prentarinn í
Pennsylvaníufylki, en orðið að
flytjast þaðan vegna deilu við
yfirvöldin. Bradford hafði lít-
ið að gera um þessar mundir.
en nægilegt starfslið. Hins veg-
ar sagði hann:
„Sonur minn í Fíladelfíu
hefur nýlega misst bezta prent-
arann sinn. Ef þér farið þang-
að, hugsa ég, að þér getið feng-
ið vinnu hjá honum.“
Vegalengdin til Fíladelfíu
var um 150 kílómetrar og mest-
an hluta hennar fór Benjamín
Franklin fótgangandi. Hann
var orðinn hungraður og ör-
magna, er hann náði loks til
Burlington, en honum hafði
verið sagt, að þaðan gæti hann
fengið far með góðu móti til
Fíladelfíu.
Gangan var allt annað en
glæsileg. Síðasta áfanga henn
ar lýsir Franklin á þessa leið:
„Allan daginn var hellirign-
ing, svo að ég varð gegndrepa
og þreyttur, þegar leið á dag-
inn. Ég settist því að í litlu
veitingahúsi, og var þar um
nóttina. Ég var nú farinn að
sjá eftir þvi, að ég hafði flúið
að heiman. Svo vesældarlega
leit ég út, að ég varð þess var
af spurningum manna, að þeir
héldu, að ég væri þjónn, sem
hefði hlaupið úr vistinni og
ætti nú á hættu að verða hand-
tekinn. Ég hélt eigi að siður
áfrarri næsta daginn og komst
um kvöldið til gististaðar
skammt frá Burlington."
Þegar Benjamín Franklin
komst til Burlington næsta
dag, féll honum næstum allur
ketill í eld, er hann heyrði, að
áætlunarbátarnir væru farnir
fyrir nokkru, og næsta ferð
félli ekki fyrr en á þriðjudag,
en nú var laugardagur.
En lánið lék við hann að
þessu sinni. Er hann var á
árbakkanum um kvöldið, bar
þar að bát með mörgum far-
þegum. Hann var á leiðinni til
Fíladelfíu. Benjamin fékk far
með honum. Logn var á, svo
að allir urðu að róa sleitulaust.
Um miðnættið hafði enn ekki
sézt neitt til borgarinnar. Voru
sumir orðnir sannfærðir um,
að báturinn hefði siglt fram
hjá henni. Þess vegna var hon-
um rennt upp í vík, eldur
kveiktur, þar sem kalt var um
nóttina, og dvalizt þarna þar
til dagur rann.
í morgunsárið kannaðist einn
af farþegunum við staðhætti.
Báturinn hafði tekið land ör-
skammt frá Fíladelfíu.
Það var sunnudagsmorgunn.
Benjamín Franklin átti einn
hollenzkan dollara í vasa sín-
um. Hann brá sér inn í bakarí,
bað um brauð fyrir ákveðna
upphæð, en vissi ekki, að verð-
lag var snöggtum lægra í Fíla-
delfíu en Boston. Hann fékk
þrjú gríðarstór brauð, stakk
sínu undjr hvora hönd, en hélt
á því þriðja og stífði það úr
hnefa. Þannig gekk hann um
ókunn stræti og virti fyrir sér
það, sem fyrir augu bar. Þegar
hann gekk fram hjá húsi einu,
stóð ung stúlka í útidyrum.
Hún horfði lengi á hann og
þótti hanri einkennilegur í
meira lagi.
Hún hét Debora Read og
varð síðar eiginkona hans.
☆
ER SVlÞJOÐ...
Framhald af bls. 7.
orðið fyrstir manna til að inn-
leiða, höfðu önnur ríki nú
einnig tekið upp og í sumum
atriðum jafnvel farið fram úr
Svíum. Þannig hafa Svíar enn
þann dag í dag enga lögbundna
atvinnuleysistryggingu og ekki
ókeypis tannlækningar fyrir
fullorðna.
Flokkurinn tók nýja afstöðu
með tilliti til nefndarálitsins.
Hann lét lönd og leið helgi-
sögnina um þjóðarheimilið frá
tið Erlanders og kunngerði
nýja og róttæka stefnuskrá.
Kjarni þeirrar skrár hljóðaði
npp á meiri jöfnuð og kjörorð-
ið var gamalt sósíalískt vígorð:
Markmið sósíaldemókrata-
flokksins er stéttlaust samfé-
lag.
Fimmtán fjölskyldur stjórna
atvinnulifinu.
Þótt svo að sósíaldemókratar
hafi stjórnað Svíþjóð síðan
1932 (að vísu sumpart með
minnihluta- eða samsteypu-
stjórnum), þá er Svíþjóð í
grundvallaratriðum borgara-
legt riki, þar sem einkafjár-
magn ræður mestu í atvinnu-
lífinu. Aðeins 5,5 af hundraði
sænskra launamanna eru á
kaupi hjá ríkinu, og burtséð
frá opinberum þjónustustarfs-
greinum eru aðeins málmnám-
urnar þjóðnýttar. Sagt er með
sanni að fimmtán fjölskyldur
ráði mestu í atvinnuvegum
landsins, og veldi þeirra og
ríkidæmi hefur vaxið fremur
en hitt undanfarið.
Stærsti aðilinn af þessum
fimmtán stóru er Wallenberg-
fjölskyldan. Hún hefur yfir að
rá(ða þriðjungi veltufjárins í
þjóðarbúskap Svía og ræður
beint eða óbeint lögum og lof-
um i níu þýðingarmestu sænsku
iðnfyrirtækjunum, þar á með-
al í SAAB (bílar, flugvélar),
SKF (kúlulegur) og Electro-
lux. Þannig er um þriðjungur
alls útflutningsverðmætis Sví-
þjóðar á valdi þessarar einu
fjölskyldu.
Heiðnaberg Wallenberg-auðs-
ins er Stockholms Enskilda
Bank, sem fyrir skömmu var
sameinaður Skandinaviska
Banken og varð þannig öflug-
asti máttarvaldurinn í fjár-
málum Norður-Evrópu. Höfuð-
stöðvar bankaveldis þessa eru
í grásvartri, þumbaralegri
byggingu við Kungstrádgárden
í' höfuðborginni miðri. Ekkert
skilti með nafni bankans stend-
ur utan á byggingunni, og ekk-
ert til auðkenningar nema hús-
númerið, sem höggvið er í
stein yfir aðaldyrunum. En all-
ir Svíar vita hvað átt er við
þegar talað er um „Nr. 8“.
Herra þessa húss er Marcus
Wallenberg, hvers sonur nú
nýverið fannst dauður úti í
skógi. Hann er sjötíu og tveggja
ára að aldri og við hesta-
heilsu, hvað einkum er þakk-
að því að hann hefur_ verið
sportsiglari allt sitt lif. 'Ymsum
getum hefur verið leitt að or-
sökinni að dauða sonar hans, t.
d. að um sjálfsmorð hafi verið
að ræða og eins að hér hafi
verið að verki ítalskir Mafíu-
dólgar, sem reynt hafi að kúga
fé út úr auðjöfrinum.
Þótt enginn viti hve einka-
auðæfi Marcusar Wallenbergs
eru mikil, gengur hann alltaf
klæddur eins og fátæklingur.
Hann hefur á hendi ótlejandi
heiðursembætti, er meðal ann-
ars formaður Nóbelsstofnunar-
innar. Hann er varkár í orð-
um um hina nýju stefnu stjórn-
arinnar. „Við höfum alltaf
stuðlað að kerfi þjóðfélagslegs
öryggis,“ sagði hann eitt sinn.
„Við höfum aldrei barizt gegn
velferðinni. En ég veit ekki hve
lengi ennþá Sviar þola hana.“
Gagnger breyting tekjuskipt-
ingar í formi róttækrar breyt-
ingar á skattkerfi.
Þó leynir sér ekki að Mar-
cus Wallenberg er lítið hrif-
inn af hinum nýju slagorðutn
um „jöfnuð“ og „stéttlaust
samfélag", og svipaðrar skoð-
unar eru efalaust fleiri sænsk-
ir auðjöfrar. „Það hafa orðið
allmargir árekstrar, tilbúnir og
algerlega ónauðsynlegir,“ er
haft eftir Wallenberg. „Ég hef
verið vanur að segja við vini
mína í stjórninni: Þið hafið
enga einokun á að tryggja vel-
ferð almennings.“
En nú er það spurning, hvort
sænskir peningafurstar eiga sér
enn vini í ríkisstjórninni. Þeg-
ar Erlander fór frá. tók við af
honum Olof Palme, þrjátíu ár-
um yngri. Hann hefur þegar
sýnt nokkurn lit á að hrinda
jafnaðarprógramminu í fram-
kvæmd, langtum of lítinn að
áliti þeirra róttæku en óhugn-
anlega mikinn að dómi íhalds-
ins. Hann kom til leiðar breyt-
ingu á stjórnarskránni, þess
efnis að efri deild þjóðþings-
ins var lögð niður, en kosið
skal til þings á þriggja ára
fresti. Þá verða réttindi kon-
ungs, sem voru þó ekki orðin
ýkja mikil fyrir, enn skert.
Kjarni þessarar jafnaðarstefnu
sænskra sósíaldemókrata er þó
fólginn í fyrirhuguðum rót-
tækum breytingum á skatta-
lögunum, sem eiga að leiða tii
þess að tekjur manna jafnist
stórum. Þá hyggst stjórn Pal-
mes í sama tilgangi veita þeim
lægstlaunuðu meiri launa-
hækkanir en öðrum.
Afleiðing þessa hefur orðið
sú fyrir Palme að á tveimur
árum hefur hann orðið að mæta
meiri erfiðleikum en Erlander
varð fyrir á tveimur áratug-
um. Sænskir verkfræðingar
vilja sem sé alveg ákveðið fá
meira kaup en rennismiðir, og
rennismiðir telja sig eiga að fá
betur borgað en skógarhöggs-
menn. Og allir vilja þeir borga
sem lægsta skatta.
Verkalýðssamtökin eru hóf-
söm í launakröfum.
Allmörg svokölluð ólögleg
verkföll voru gerð. Þau beind-
ust bæði gegn stefnu hins op-
inbera i launamálum og vinnu-
skilyrðum. Þau eru greinilegt
hættumerki. LO (Landsorga-
nisationen, sænsku verkalýðs-
samtökin) er löngu hætt að
vera einhliða baráttutæki
2. TBL. VIKAN 39