Vikan - 27.01.1972, Blaðsíða 36

BENJAMÍN
FRANKLIN
Framhald af hls. 7.
veldisins Stóra-Bretlands. En
nú höfðu atvikin knúið hann til
að horfast í augu við nýja stað-
reynd. Eftir tæpa hálfa aðra öld
hafði ný þjóð myndazt smátt og
smátt handan úthafsins.
Einn af stuðningsmönnum
Rockinghams reis á fætur og
bar fram nokkrar spurningar.
„Greiða Ameríkumenn tals-
verða skatta,“ spurði hann.
„Já, vissulega, marga og mjög
þunga skatta,“ svaraði Franklin.
„Er fólkið ekki fært um að
greiða þá?“
„Nei. Fólkið í hreppunum við
landamærin á mjög erfitt með
að greiða nokkra skatta vegna
eyðileggingar, sem það hefur
orðið fyrir af völdum óvinanna,
og þeirrar miklu fátæktar, sem
þar ríkir nú.“
Einn af fáum þingmönnum,
sem fæðzt hafði í Ameríku,
spurði hvernig stimpilgjalds-
skatturinn dreifðist. Franklin
svaraði því á hógværan máta,
að lögin væru ekki aðeins órétt-
lát heldur óhagkvæm. Hann
sagði, að engin póstþjónusta
væri í hinum afskekktu vestur-
byggðum, sem væru mjög fá-
mennar. Þar gætu íbúarnir því
ekki orðið sér úti um stimpla á
plögg sín. Þetta táknaði, að þeir
gátu ekki gifzt, ekki gert erfða-
skrár eða keypt. eða selt fast-
eignir, nema með því að leggja
upp í langferð og „eyða kannski
þrem eða fjórum pundum, svo
að krúnan gæti fengið sex pence
í stimpilgjald," eins og Frank-
lin orðaði það.
Menn Rockinghams spurðu
um íbúatölu brezku nýlendanna
i Ameríku og hversu mikill inn-
flutningur frá Bretlandi væri
þangað. Franklin upplýsti, að
þar byggu um 300.000 hvítir
menn á aldrinum 18—60 ára
eða yfríð nógur mannafli til að
mynda öflugan her. Hann sagði,
að Pennsylvaníunýlendan ein
flytti inn brezkar vörur fyrir
500.000 sterlingspund árlega.
Augljóst var, hver tilgangurinn
yar með þessum upplýsingum
Franklins. Hann gaf í skyn, að
stríð við þetta fólk væri ekki
aðeins hættulegt, heldur mundi
það reynast óhagkvæmt fyrir
Bretland.
Einn af mönnum Rocking-
hams spurði nú:
„Hver var afstaða Ameríku-
manna til Stóra-Bretlands fyrir
1763?“
„Hún var eins jákvæð og
hægt er að hugsa sér í víðri
veröld," svaraði Franklin. „Þeir
sættu sig mótþróalaust við
stjórn brezku krúnunnar og
sýndu lögum þingsins fulla
hlýðni. Þótt fólk þetta sé margt,
þá kostar það ykkur ekki neitt,
hvað snertir virki, setuliðs-
stöðvar eða heri til að tryggja
völdin yfir því.“
„Og hvert er viðhorf þess
nú?“
„Það er gerbreytt.“
„Hverjar haldið þér, að af-
leiðingarnar verði, ef lögin
verða ekki afnumin?"
„Sú virðing og ást, sem íbúar
Ameriku bera til þessa lands,
mun glatast að fullu og öllu.“
Loks spurðu vinir Franklins
tveggja spurninga, sem ber-
sýnilega var ætlað að slá botn-
inn í þessa sýningu.
„Af hverju voru Ameriku-
menn stoltastir áður?“
„Að tileinka sér tízku og veita
sér framleiðsluvörur Stóra-
Bretlands."
„En hvert er takmark þeirra
nú?“
„Að ganga á ný í gömlum
fötum, þar til þeir verða færir
um að búa sér sjálfir til ný.“
Viku síðar var samþykkt að
afnema stimpilgjaldslögin.
Benjamín Franklin hafði með
frammistöðu sinni stuðlað að
þvi að tefja fyrir byltingunni,
sem brauzt út áratug síðar.
Fregnin um afnám stimpil-
gjaldslaganna barst yfir hafið
og vakti geysimikla ánægju í
Ameríku. Benjamín Franklin
var hylltur sem hetja. Vitnis-
burður hans fyrir brezka þing-
inu var birtur í blöðum og
tímaritum alls staðar í nýlend-
unum. Þrátt fyrir þetta var
Franklin ^ ekki bjartsýnn á
ástandið, enda kom fljótlega á
daginn, að hann hafði haft
ástæðu til þess. Þess var sann-
arlega enn brýn þörf að vera
vel á verði.
Brezka þingið samþykkti yf-
irlýsingu, þar sem tekið var
fram, að það hefði rétt til að
setja lög, sem væru bindandi
fyrir nýlendurnar „í öllum
málum af hverju tagi sem þau
kynnu að vera.“ Árið 1767 voru
Townshend-lögin samþykkt, en
samkvæmt þeim voru lagðir
aukatollar á mjög margar vör-
ur séni fluttar voru inn af ný-
lendunum. Ein grein þessara
laga veitti brezkum fulltrúum
krúnunnar rétt til að fara inn
á heimili manna — í vöru-
geymslur þeirra og um borð í
skip, án þess að nokkur leit-
arheimild væri fyrir hendi.
Það sótti þannig fljótt í sama
horf og fyrrum. Úlfúð jókst
hröðum skrefum milli nýlendu-
búa annarsvegar og hinna
brezku stjórnenda nýlendanna
og fulltrúa þeirra hins vegar.
Franklin gerði sér grein fyrir,
að hann varð jafnt og þétt ákaf-
ari talsmaður málsstaðar allra
amerísku nýlendanna sem einn-
ar heildar. Þingin í fylkjunum
Pennsylvaníu, New Jersey og
Georgíu höfðu útnefnt hann
sem fulltrúa sinn. Hann varð
steinhissa, er hann hlaut þessa
útnefningu þingsins í Georgíu.
Hann skrifaði William syni sín-
um, að hann myndi ekki til þess
að hann þekkti nokkurn einasta
mann í þeirri nýlendu.
Árið 1770 útnefndi þing
Massachusettes Franklin einnig
sem fulltrúa sinn, en þingmenn
þess fylkis voru uppreisnar-
gjarnastir í öllum brezku ný-
lendunum í Ameríku.
Þannig hélt baráttan áfram
og varð sífellt víðtækari. Hver
atburðurinn rak annan, sem
ekki verður greint frá á þessum
vettvangi. Saman mynda þeir
sögu sjálfstæðisbaráttu Banda-
ríkjanna.
Benjamín Franklin varð að
greiða hátt gjald fyrir að stuðla
að því, að Ameríka fengi sjálf-
stæði. Það gjald varð hann að
greiða með sínu hjartablóði, því
að það snerti þann ættingja,
sem honum var hjartfólgnastur.
Þess var krafizt af honum að
hann fórnaði sínum eigin syni.
Hann trúði syni sínum
snemma fyrir afstöðu sinni, —
að hann væri hlynntur sjálf-
stæði amerísku nýlendanna. Á
þeim tíma voru mjög fáir menn,
sem tóku enn svo afdráttarlausa
afstöðu. William varð furðu
lostinn, er hann heyrði þetta.
Franklin reyndi hvað eftir ann-
að að fá hann til að ganga í lið
með amerísku nýlendunum, en
árangurslaust. William taldi sig
skuldbundinn konungi og hélt
fast í það embætti, Sem faðir
hans hafði sjálfur eitt sinn út-
vegað honum.
Þrátt fyrir þá djúpu gjá, sem
myndazt hafði milli þeirra
feðga, reyndi Franklin að halda
hugarró sinni. En misklíðin
magnaðist, svo að við lá, að ÖU
tengsl milli þeirra slitouðu,
þegar átökin hörðnuðu og aðrir
konungshollir nýlendustjórar
ýmist flýðu eða voru reknir frá
völdum.
í nóvember árið 1775 ávarpaði
William Franklin þing New
Jersey. Hann skýrði þingheimi
afdráttarlaust frá þvi, Twers
vegna hann hefði ekki fylgt
fordæmi annarra embættis-
manna konungs og flúið út i
brezk herskip. Hann kvaðst
ekki kæra sig um, að konungur
héldi, að raunveruleg uppreisn
ríkti í New Jersey eins og öðr-
um nýlendum.
William skýrði þingmönnum
frá því, að hann skyldi víkja,
ef þeir vildu, að hann hyrfi á
brott. Þessi drengilega hrein-
skilni hans hafði þau áhrif á
þingmenn, að þeir samþykktu,
að senda Georgi 3 bænarskjal.
William stakk upp á, að í því
létu þeir í ljósi ósk um endur-
heimt friðar og samræmis milli
nýlendunnar og heimalandsins.
Bænarskjal þetta var ógnun
við samræmda andspyrnu am-
erísku nýlendanna. Þingmenn
meginlandsþingsins brugðust
reiðir við. Þeir samþykktu all-
ir sem einn, að lífsnauðsyn
væri, að samstaðan í andspyrnu-
hreyfingunni rofnaði ekki.
Skipuð var nefnd til að reyna
að koma í veg fyrir, að slíkt
bænarskjal yrði sent konungi.
William dvaldi í nýlendu-
stjórabústaðnum nokkra mán-
uði til viðbótar, þótt mjög væri
óróasamt og mikil ólga ríkti.
Hann 10. maí árið 1776 sam-
þykkti meginlandsþingið, að
ríkisstiórnarvaldið skyldi fram-
kvæmt í samráði við vilja fólks-
ins.
William hlýtur að hafa gert
sér grein fyrir að hverju stefndi.
Samt gaf hann út skipun þess
efnis, að þing New Jersey skyldi
koma saman, og var þar um
ögrun að ræða. Uppreisnarmenn
höfðu nú stofnað héraðsþing
New Jersey og samþykkti það,
að tími væri til kominn að láta
til skarar skríða gegn syni
Benjamíns Franklins. Hinn 24.
júní var hann handtekinn.
Engin gögn benda til þess, að
Franklin hafi átt nokkur bréfa-
viðskipti við son sinn, eftir að
hann var settur í varðhald.
Hann hefur að öllum líkindum
verið þeirrar skoðunar, að ekki
væri lengur með nokkru móti
unnt að brúa það bil, sem mynd-
azt hafði milli þeirra feðga í
stjórnmálalegu tilliti.
Benjamín Franklin andaðist
á heimili dóttur sinhar hinn 17.
apríl árið 1791, 84 ára gamall.
Hann var jarðsettur fjórum
dögum síðar. Likfylgdin var
fjölmennari en þá vofu dæmí
um í Bandaríkjunum. Skotið
var úr fallbyssum, þegor kistan
seig í gröfina. Allsherjarþing
Bandaríkjanna fyrirskipaði að
ÖU þjóðin skyldi klæðast sorg-
k
h
í
é
+
*
■
36 VIKAN 4. TBL.