Vikan - 08.08.1974, Blaðsíða 13

Það kemst vist enginn hjá þvi að eldast.
Húðin lirukkast, hárið gránar cða dettur af,
sjón, heyrn og minni gefa sig, vöðvar stirðna
og ýmis innvortis liffæri slappast. Það er
ákafiega misjafnt hve hratt og hvernig þessi
Jiróun á sér stað. Sumir eru iikamiega mjög
sprækir frant cftir öllum aldri, þótt litið sé
cftir af þvi andlega atgervi, sem þeir áttu
fyrr. Aðrir halda andlegum hæfilcikum sin-
um fram á grafarbakkann, þótt likaminn sé
löngu orðinn slitinn og nær óstarfhæfur.
Ytra útlit má yngja með ýmsuin hjálpar-
tækjum sem kunnugt er, en erfiðara cr að
eiga við það, sem fyrir innan býr. Þar ráða
ýntsir þættir ferðinni svo sem erfðir, loftslag,
mataræði og lifnaðarhættir i heild. Vitað er
að hæfilcg útivera, samræmi milli áreynsiu
og hvildar, hollur matur og hæfileg andlcg
árcynsla stuðla að betri hcilsu og meiri vel-
liðan lengur fram eftir æfinni, þótt fram-
gangur aldurs verði ekki stöðvaður með
þessu og þaðan af siður sjúkdómar, sem hafa
einsctt sér að hcrja á einstaklinginn. Þeir,
scm eiga að fagna hreysti, þakka hana yfir-
leitt líferni sinu — en þeir, sem eiga við
heilsuleysi og óeðlilega hraða hrörnun að
striða, en hafa þó rækt likama sinn og anda,
cins og hezt cr vitað að hægt sé að gera, ja,
hvcrju eiga þeir að kenna um? Þá kemur
ntanni i hug sagan af öldungnum, sem átti
aldarafmæli. Blaðamenn sóttu hann heim og
sátu á rúmstokknum, meðan þeir spurðu af-
mælisbarnið hverju hann þakkaði langlifið.
Afmælisbarnið svaraði titrandi röddu að
hann þakkaði það tvimælalaust þvi að hann
hefði aldrei bragöað tóbak og vin og aldrei
vcrið við kvenmann kenndur. En rétt i þvi að
hann sagði þetta heyrðist mikill skruðningur
handan við vegginn, og þegar blaðamenn litu
upp undrandi sagði gamlinginn: „Hafið eng-
ar áhyggjur, þetta er bara hann pabbi að
koma fullur heim af vændishúsinu'’.
En að öllu gamni sleppu, þá er ellin alvar-
lcgt mál. Hvenær fer fólk að eldast og hve
gamalt cr æskilegt aö fólk verði? Sem stend-
ur eru mörk ellinnar sett við (i7 ár hjá al-
mannatryggingum á islandi, en meðalaldur
karla er 70 ár og kvenna 75 ár. Þótt flestir
liafi liklcga áhuga á að ná þessum aldri og
nokkrum árum betur, þá hafa vist fæstir
löngun til aö fara langt yfir á aðra öldina,
enda yrði það þjóðhagslega ákaflega óhag-
kvæmt, ef margir leggðu leið sina þangað.
En hvernig færist ellin yfir okkur, þ.e.
hvernig hrörna hin ýmsu liffæi' og i hvaða
röð? Þessi fræði, sem nefnd eru g.-rontology
á útlenzku, er orðin þýðingarmikil visinda-
grcin, og i Frakklandi fæst sérstök stofnun
við rannsóknir I þessum fræðuni og sú elli-
flokkun, sem hér fer á eftir er byggð á viötali
við forstöðumann hennar, prófessor
Bourlicrc. Hvort þessi eliiflokkun á við ts-
lendinga skal ósagt látið.
IIEILINN
Ef byrjað er efst, á sjálfu heilabúinu, þá er
talið að minnið fari verulega að gefa sig um
fimmtugt, en hve mikið fer eftir þvi hvernig
fólk heldur sér við andlega. Andleg skerpa er
mest um 25 ára, ef dæma má af gáfnapróf-
um, en úr þvi fer henni að hraka. Orsökin er
sú að heilinn skreppur saman um 7—11% á
aldrinum 25—96 ára á sama tima og fólk
dregur úr námi, lestri og andlegri iðkun.
Bezta ráðið til að koma i veg fyrir minnistap
er að halda sér við með daglegum æfingum,
„brjóta heilann”. Þvi meira sem heilinn
starfar, þvi hægar eldist hann.
Þegar aldurinn færist yfir, hættir fólki
fremur til að fá þunglyndisköst og það fytist
fyrr en áður. Astæðurnar eru yfirleitt þær,
að fólk hættir að vinna, breytir um umhverfi
og einangrast og þetta getur verið mikið
áfall. Úr þessari hættu má draga með sem
mestu samneyti við aðra, félagsstarfi, sem
gefur lifinu gildi.
AUGUN
Augað er fyrsta liffærið, sem gefur sig. Við
fimm ára aldur fer sjónin að dofna og frá 27
ára aldri fer fólk að sjá verr i myrkri. Fjar-
sýni fer að gera vart við sig um 48 ára. Úr
þessu má draga með þvi að gæta þess að
vinna og lesa við nægilegt ljós og rýna ekki of
lengi á sama hlutinn. Verði vart hinna
minnstu sjóntruflana þarf að leita læknis.
EYItUN
Heyrnin fer að dofna um þritugt, en algert
heyrnarleysi er sjaldgæft fyrr en eftir átt-
rætt. Heyrnarleysi getur verið ættgengt, en
ákveðin lyf geta einnig stuðlað að þvi, svo og
mikill hávaði, eins og kunnugt er hér á ls-
landi.
TENNUR
Tennurnar fara að eldast um sjötugt (tann-
skemmdir ekki teknar með i reikninginn). Þá
fara þær að gulna og grána og eru yfirleitt
orðnar eyddar af langri notkun. Sömuleiðis
fer gómurinn að gefa sig.
llAltlÐ
Hárið fer að eldast um tvitugt. Hár karla
fer oft að þynnast um tvitugt, yfirleitt fyrst á
hvirflinum, en hár kvenna þynnist almennt
ekki fyrr en á breytingaskeiðinu og þynnist
þá fyrst i vöngunum. Þegar hárið fer að
grána er það tákn hrörnunar, en mjög fer eft-
ir ættum hve fljótt hár gránar. Grátt hár má
lita sem kunnugt er, og sé það rétt gert skað-
ar það ekki hárið. En engin töfraráð hafa enn
fundizt við hárlosi.
IIJARTA OG ÆÐAR
Hjarta- og æðakerfið fer að hrörna um 35
ára aldur og um og eftir fimmtugt eru hjarta-
áföll algeng. Helztu orsakir eru þær að
hjartavöðvarnir þreytast, slagæðarnar þekj-
ast fitu og kólestróli og smáæðarnar þrengj-
ast og harðna. Rauðum blóðkornum fækkar
en hvitum fjölgar. Það helzta til að koma i
veg fyrir þetta er heilbrigt liferni, samræmi
milli hreyfingar, áreynslu og hvildar, hollur
matur og sem minnst af feitmeti, áfengi og
tóbaki.
ÖNDUNARFÆRI
öndunarfærin fara að hrörna um 40—45 ára
aldur. Teygjanleiki lungnanna minnkar svo
og lungnapipanna. Brjóstholið dregst saman
og magn þess lofts, sem fólk andar að sér
minnkar með aldrinum. Við þessu er ekki
annað ráð en að reyna að halda öndunarfær-
unum i sem beztri þjálfun með þvi að anda
djúpt og fylla lungun lofti. Einnig er ráðið frá
tóbaksneyzlu.
BEINAGRINI)
Um fertugt byrjar beinagrindin að ganga
saman og eftir sjötugt eykst þetta mjög.
Kona getur til dæmis lækkað um 10—15 cm á
æfinni. Beinin verða stökkari um fimmtugt
og liðamótin verða stirðari. Hryggjaliöir
þéttast og brjóskið eyðist. Til að varðveita
beinagrindina sem bezt er ekkert betra en
hreyfing og útivera. Hjólreiöar, göngur og
sund veita góða alhliða hreyfingu. Foröast
ber siendurteknar hreyfingar og gæti maöur
þess i ofanálag að borða kalk- og eggjahvitu-
rikan mat er ekki við sjálfan sig að sakast
þótt maður stirðni fyrir aldur fram.
NÝRUN
Hreinsunarhæfileiki nýrnanna fer að
minnka þegar fólk hefur náð 60—65 ára aldri,
einkum ef nýrun þurfa að taka við miklu af
hægðameðulum, þvagmeðulum og verkja-
meðulum. Við þessu er helzt að reyna að
forðast þau lyf og þann mat, sem vitað er að
truflar starfsemi nýrnanna.
MELTINGARFÆRl
Meltingarfærin, þ.e. maginn og lifrin, eld-
ast ekki. Lifrin hefur meira að segja sérstak-
an hæfileika til að endurnýja frumur sinar, ef
mataræði er gott. En þessi liffæri þreytast og
sama er að segja um bragðlaukana. Bragð-
skyn dofnar smám saman með aldrinum og
þarf fólk þá að gæta þess að sykra og krydda
mat ekki um of. Meltingarfærunum er bezt
borgið með þvi að borða hollan mat, auðugan
af kalki og eggjahvituefnum.
EGGJASTOKKAR
Egglos hættir yfirleitt hjá konum milli 45
og 50 ára aldurs. Þessi breytirig á sér yfirleitt
stað skyndilega hjá konunni — miklu skyndi-
legar en hjá öðrum kvendýrum, til dæmis
sjimpansanum. Sjimpansakvendýrið heldur
áfram að fá egglos fram eftir öllum aldri, en
þó óreglulegar en áður og breytingarnar i lik-
amanum eru þvi hægari en hjá konunni. Hjá
konunni fylgja ýmis óþægindi á þessu breyt-
ingaskeiði. Hún fær hitakóf, geðbrigði aukast
og hún verður viðkvæmari fyrir flestu. Allt
þetta stafar af hormónabreytingum og má
draga úr óþægindunum með sérstökum hor-
mónagjöfum. — Fyrr á tímum markaði
breytingaskeiðið mikil timamót i lifi konunn-
ar. Hún var komin af bezta skeiði og dró úr
eöa hætti alveg kynlifi. Nú er vitað að breyt-
ingaskeiöið hefurengin áhrif á kynhvötina og
þvi ætti konan að geta komizt sálfræðilega
auöveldar gegnum þetta skeið en áður.
IIÚÐIN
Húðin byrjar fljótt að þorna og missir þá
teygjanleika sinn. Likami nýfædds barns er
um 75% vatn, en ári siðar ekki nema um 60%
vatn. Fyrstu hrukkurnar koma oft i ljós um
tvitugt C-á enninu). Tiu árum siðar fara að
koma i ljós smáhrukkur, aðallcga þar sem
húðin er þunn, til dæmis kringum augun. Um
35 ára aldur fara litarefnin i húðinni að breyt-
ast og koma þá oft i ljós brúnir eða nær hvitir
blettir. Fjölbreytt svipbrigði i andlitinu
stuðla að hrukkumyndun. Þar að auki hafa
vindar, ryk og sól sin áhrif. Eftir þritugt
verður að fara varlega i að verða fyrir út-
fjólubláum geislum, þvi mikil brúnka brenn-
ir og skemmir húðina. Viö þessu er ekki ann-
að betra að gera en vernda húðina fyrir of
mikilli sól, of miklum vindum og of miklum
kulda.
VÖÐVAR
Vöðvarnir fara að eldast um þritugt og
styrkur þeirra minnkar smám saman þannig
aö fólk þreytist fyrr en áður. Orsakirnar eru
oftast of mikil kyrrseta og áreynsluleysi, en
séu vöðvar litiö notaðir geta þeir rýrnað og
létzt um allt að 40%. Styrkur vöðvanna varð-
veitist bezt meö hæfilegri hreyfingu og hollu
mataræði, eins og reyndar flestir aðrir lik-
amshlutar.
*
32.TBL. VIKAN 13