Vikan - 06.02.1975, Blaðsíða 33

ina, aö hann heföi ekki vitað, aö
svona margir strákar væru til i
Grindavik. Heiöurinn að vel-
gengni okkar i júdóinu á Jó-
hannes Haraldsson lands-
liösmaöur i júdó, sem hefur veriö
búsettur hérna undanfarin ár.
Hann fór aö þjálfa fólk i júdó hjá
ungmennafélaginu haustiö 1972
og hefur gert allar götur siöan og
hefur aldrei vilja þiggja nein laun
fyrir, þó aö hann sé bundinn i
júdóinu flest ef ekki öll kvöld aö
vetrinum.
— Hvernig aflarungmennafélag
iö fjár til starfseminnar?
— Þaö er einkum gert meö
dansleikjahaldi, og einnig
höfum viö staöiö fyrir Svarts-
engishátiö undanfarin sumur.
Þeir peningar, sem viö höfum
aflaö á þennan hátt, hafa reynst
furöu drjúgir.
— En eitthvaö hlýtur ung-
mennafélagiö aö starfa fleira en
aö skipuleggja iþróttaæfingar i
bænum og halda böll?
— Já. Viö höfum kvöldvökur viö
og viö aö vetrinum, þar sem hafa
veriö leiktæki handa gestum aö
skemmta sér, og fleira hefur
veriögert til upplyftingar. Þessar
kvöldvökur tókust oft meö
ágætum, meöan þær voru haldnar
i Kvenfélagshúsinu, en siöan
Festi var byggt, er eins og ekki
hafi tekist aö ná verulega góöri
stemningu. Viö höfum kennt þvi
um, aö salurinn þar sé of stór,
þannig aö fólkiö nái ekki aö kom-
ast I reglulegt kvöldvökuskap.
Tról
Stjörnuhvelfingarj
Þegar á 18. öld gátu menn sér
þess til, aö til væru „Alheims-
eyjar” utan Vetrarbrautarinnar.
En þetta voru aðeins kenningar.
Berum augum sjáum viö þrjár
„stjörnur,” sem eru utan viö
okkar stjörnuhvelfingu, Vetrar-
brautina. Þessar „stjörnur” eru
aðrar stjörnuhvelfingar — safn
miiljaröa stjarna. Og eins og
einstakar sólir margfaldast i kiki,
þannig fer einnig um
stjörnuhvelfingar.
Sú hvelfing (-þoka), sem er næst
okkur, heitir Stóra Magellans-
skýiö. Þaö er I 150 þásund ljósára
fjarlægð og er safn 5000 milljóna
stjarna. Þaö er um helmingi
minna en Vetrarbráutin. Litla
Magellansskýiö er siöan 20
þásund Ijósárum fjær og 1/5
Vetrarbrautarinnar. Þessi „ský”
eru óreglulaga og fylgja
Vetrarbrautinni eins og tungliö
jöröinni. Enn fjær eru aörar
minni háttar hvelfingar, sem
ekki sjást berum augum.
Þriöja „stjarnan” er stjörnu
hvelfingin Andrómeda (M31).
Hán er I 2,3 til 2,5 milljón
Ijósára fjarlægö, eins aö gerö og
Vetrarbrautin, en nokkuö minni,
þvi Vetrarbrautin er meö stærstu
hvelfingum, þótt til séu hvclf-
ingar meö allt að 30 sinnum fleiri
stjörnum.
Andrómedu má vel sjá I
venjulegum kiki nær beint upp
yfir okkur i samnefndu
stjörnumerki, lika sporöskjulaga
grárri móöu. Hán sýnist
sporöskjulaga, vegna þess aö viö
sjáum hana nokkuö á rönd.
Vetrar brautin og Andrómeda eru
dæmi um þyrilhvelfingar, sem
eru spirallaga. Slikar hvelfingar
eru um 80% hvelfinga alheims,
þvi menn sjá mikiö fleiri hvelf-
ingar en hér hafa veriö nefndar.
Aöeins um 3% hvelfinganna eru
óreglulaga eins og Mageílans-
skýin.
Til eru stjörnuhvelfingar svo
nærri hvor annarri, aö þær tengj-
ast stjarnbandi e.t.v. þásundir
Ijósára aö lengd. Aörar geta
dregið stjörnuskara át ár hvor
annarri. Enn aörar hafa gusað át
gifurlegum blossum stjarna, svo
björtum, aö þeir ná birtumagni
hvclfinganna sjálfra. Og menn
sjá stjörnuhvelfingapör, meöal
annars iSvaninum, sem hafa eins
og bráönaö inn I hvor aöra, eru
sennilega aö rekast saman, þvi
stjörnuhvelfingar eru ekki
kyrrstæöar. E.t.v. veröa slikir
árekstrar oft á æviskeiöi hvelfinga
Þó aö stjörnuh velfingar rekist
saman, er litil hætta á, aö
sólir innan þeirra skelli saman,
þvi tiltölulega langt er á milli
sólna. Ef dæma má át frá okkar
sól og þeirri, sem er næst okkar,
þá er meöalf jarlægö milli sólna 30
milljónfait þvermál sólnanna.
Stjörnuhvelfingarnar sjálfar eru
þvi fremur gisnar. liins vegar er
geimurinn tiltölulega þéttsetinn
hvelfingum, þvi mcöalfjarlægö
milli stjörnuhvelfinga, sem
eitthvaö kveöur aö, er 20 falt
þvermál þeirra.
Afbrigöilegar stjörnuhvelfingar
geta sent át rafsegulbylgjur af
sömu tiöni og átvarpsbylgjur I
mun rikari mæli en venjulegar
hvelfingar, auk þess sem þær
senda frá sér sýnilegt Ijós. Þessar
sterku „átvarpsuppsprettur”
hafa oröiö gagnlegar viö
fjarlægöamælingar, þvi margar
þeirra eru mjög fjarlægar.
Stærsti spegilsjónauki, sem ná er
I notkun.. „sér” 2000 milljónir
Ijósára át I geiminn, átvarpssjón-
aukar mun lengra. Og þvi lengra,
sem viö horfum, þvi fleiri
stjörnuhvelfingar koma Iljós meö
milljöröum sólna hver.
Innan sjónviddar nátimans telja
menn vera a.m.k. 10 þásund
milljónir hvelfinga. Og Vetrar-
brautin, þetta risabákn, sem viö
munum ekki getaö kannaö til
neinnar hlitar nema meö gjör-
breyttum aöferöum, er aöeins ein
þeirra. Hvaö verður um mann-
skepnuna I slikum alheimi? Er
þetta andartaksbrot, sem er ævi
okkar, einhvers viröi? Eru
tilburöir okkar viö aö safna aö
okkur hlutum, sem viö höldum
okkar, eru þeir tilburöir merki-
legir? Hvaö verður ár manninum,
er hann ber sig saman viö al-
heiminn? Erum viö kóróna þessa
sköpunarverks?
6. TBL. VIKAN 33