Vikan - 05.02.1987, Side 30

egar Roland Joffé hringdi í mig og
spurði mig hvort ég hefði áhuga á
að taka þátt í kvikmynd sem hann
var að gera svaraði ég strax játandi.
Sagan, sem myndin byggir á, hafði verið, ef
svo má segja, í bígerð i um það bil tíu ár.
Margir jesúítar þekkja þessa sögu því hún
fjallar um evrópska jesúíta á nítjándu öld og
hið sagnkennda „ríki“ þeirra í Suður-Amer-
íku.
Aðalhlutverkið er í höndum Roberts De
Niro. Hann leikur Mendoza, morðingja og
þrælasala sem snýst til kristinnar trúar og
gerist svo jesúíti. Þetta er mjög krefjandi hlut-
verk. Mótleikari hans fannst eftir nokkra leit:
Jeremy Irons leikur hinn vitra og hreina föður
Gabríel. Hann beinir athygli sinni að myrkri,
ringulreið og örvæntingunni í fari Mendoza.
Þegar kirkjan kallar jesúítana burt frá indíán-
unum, sem þeir eru að boða trú, neitar
Mendoza en Gabríel hlýðir. Báðir látast.
Fyrir mig var það kjörið tækifæri til að
sýna reglunni minni þakklæti að taka
þátt í gerð þessarar myndar því hún
myndi verða í anda jesúítanna. í
myndinni voru jesúítar sem hættu lífi sínu til
þess að bjarga fólki. Og það er einmitt það
sem ég vil gera svo að ég fór til Suður-
Ameríku. Þegar ég kom til Cartagena í
Kólumbíu mætti mér ógurleg mergð fólks sem
var á sífelldri hreyfmgu. í miðri þvögu, sem
var vægast sagt óskipulögð, var mikið ánægju-
efni að sjá Roland Joffé, ríðandi, gnæfa upp
úr mannþrönginni.
Sökum misjafns lundernis virðast mér
De Niro og Irons afskaplega ólíkir
persónuleikar. Robert lítur á hlutverk
sitt á þann hátt að hann verði að túlka
mann sem hefur tekið ótrúlega mikilli breyt-
ingu í hjarta sínu. Og honum fmnst hann
þurfa að túlka þessa breytingu og útskýra
hvers vegna hún hefur átt sér stað.
Jeremy spyr sjálfan sig hins vegar: Hvernig
get ég með bestu móti uppgötvað þá visku
sem ég þarf að búa yfir til að geta séð þennan
mann í réttu ljósi? í hlutverki Jeremys er mik-
ið af visku og skilningi.
Roland lagði til að við Jeremy færum afsíð-
is og værum einangraðir nokkurn tíma. Til
allrar hamingju er mikið af minjum um jesú-
íta í tengslum við kirkju San Pedro Claver í
Cartagena. Þegar við komum þangað vorum
við boðnir stuttlega velkomnir og komum
okkur svo fyrir, tilbúnir að eyða þrjátíu og
sex klukkustundum í einangrun. Við ræddum
ýmis málefni, svo sem synd, sekt og ábyrgð.
Við tökurnar er farið úr einu í annað.
Þar er farið fram og aftur í tíma.
Leikararnir eru í afskaplega erfiðri
aðstöðu. Þeir verða ekki bara að
stíga inn í aðra öld heldur verða þeir líka að
grípa brot úr ímynduðum tíma og halda fast
í þau. Og svo verða þeir að sleppa skyndilega
- eins og strengjabrúður sem eru látnar detta.
Við sjáum átakamikið atriði: Mendoza og
menn hans draga og reka indíánaþrælana, sem
þeir hafa tekið, inn á markaðstorg. Þrælaveið-
ararnir þeysa niður eftir þröngu stræti.
Mendoza situr réttur í hnakknum, hrokafullur
eins og satan sjálfur. Ég fann til mikils hryll-
ings, þetta var of nálægt raunveruleikanum.
Tilfinningin í beinum mínum bar vitni um
liðna atburði.
Indíánarnir leika sjálfir það sem eitt sinn
henti þá. Hverjar ætli hugsanir þeirra séu?
Þeir eru dregnir í rykinu eftir strætum Carta-
Daniei Berrigan, höfundur greinarinnar.
gena, einn og einn eða margir bundnir saman
- gangandi, hönd bundin við hönd eins og
örlagakeðja eða bundnir á höndum og fótum,
naktir, liggjandi aftan á hestum?
Þetta er ímyndun sem hefur það markmið
að líkja eftir veruleika.
Tveimur klukkustundum er eytt í að
setja upp risavaxinn ljóskastara. Þetta
var mjög dæmigert verk, öll þessi
vinna fyrir um það bil tveggja mín-
útna atriði. Þetta er eins og þegar tonn af
rósum er eimað til að fá eina flösku af ilm-
vatni.
Myndatökumaðurinn hugsar aðeins um að
hafa vélina í réttri stöðu. Hann stendur eða
situr á palli sem hann hreyfir. Hann er óæðri
guð sem hreyfir og stjórnar æðri guði.
De Niro virðist í ljósára íjarlægð, eins og
tilvist hans og persónuleiki hafi á vissan hátt
horfið inn í kvikmyndina. En meðan á tökum
stendur er líf hans aðeins aðgengilegt fyrir
kvikmyndavélina og leikstjórann.
Við erum í Santa Marta. í fyrsta skipti
umgengst ég þetta sérstæða fólk, indíánana.
Þeir hafa verið fluttir hingað um nokkur
hundruð kílómetra leið. Byggt hefur verið
sérstakt þorp sem þeir setjast að í, tilbúnir
að hjálpa okkur við gerð myndarinnar.
Þegar klukkan er um það bil hálftíu um
kvöld skellur á ofsalegur stormur sem minnir
okkur á að nú stendur regntímabilið yfir.
Sterklegt tré er lýst upp af eldflugum og það
er ekki laust við að það minni á jólatré. A
meðan rignir koma froskarnir. Þeir hefja upp
kvak sitt og brátt fyllir froskakórinn regn-
þrungið loftið.
Idag á að taka atriðið sem skiptir sköpum
í myndinni. Það er þegar Gabríel reynir
að snúa Mendoza til rétts vegar. Allt í
þessari mynd snýst raunverulega um
þetta atriði. Þetta er gífurlega erfitt fyrir alla.
Átta klukkustundir hafa farið í tökuna og
enn er þetta ekki búið.
Við erum að leita að betri endalokum fyrir
myndina heldur en um er að ræða í handrit-
inu. Handrit er fyrir kvikmynd eins og
beinagrindin fyrir manneskjuna. Það er svo
hugmyndaflug þeirra sem vinna að myndinni
sem klæðir beinagrindina holdi. En hvað ger-
ist ef beinagrindin er óhreyfanleg eða ef í henni
eru nokkur brotin bein? Þá er ekki annað að
gera en að segja við skaparann: Ég bið þig
um að byrja á nýjan leik.
að er dálítil kaldhæðni, jafnvel fynd-
ið, að ég kem við sögu á sama hátt
í myndinni og í kirkjunni, það er að
segja á báðum stöðum er ég ráðgjafi
og hef aukahlutverk. í kirkjunni þykir ekki
við hæfi að ég sé gerður að aðstoðarmanni
þar sem ég hef hlotið vígslu, en ég verð aldrei
í aðalhlutverki þar heldur. Og hvað myndinni
viðkemur hefur einhverjum virst, þótt það sé
undarlegt, að ég geti orðið til einhverrar hjálp-
ar - til að styrkja leikarana, eins og ósýnileg
súrefnisdæla.
Mér finnst að gerð þessarar myndar hafi
þjónað tilgangi.
Indíánarnir voru ekki færðir í rómantískan
búning og þeir voru ekki gerðir að húsþjónum
hvíta mannsins. Á meðal þeirra eru dýrðling-
ar og svikarar, eins og hjá Spánverjunum og
Portúgölunum.
Myndin er líka hógvær. Það eru engar
„auðveldar" lausnir, engin „ódýr“ reisn.
Mendoza og faðir Gabríel eru beittir of-
beldi og deyja af völdum þess. Við urðum að
leika Guð. Við sköpuðum hetjur og andhetj-
ur. Við hófum einn til dýrðar og dæmdum
annan til glötunar.
En með því að gera ráð fyrir uppákomum
og neita að skiptá okkur af þeim stóðu allir
saman að því að gera þessa mynd að heil-
steyptu verki.
30 VIKAN 6. TBL