Vikan - 18.06.1987, Page 32

Laugardagur á Sdtjamamesi
Þriðjungur þeirra sem tóku þátt í íjölmiðlanámskeiði Eggertsdóttir, Bryndís Valgeirsdóttir, Elínborg K.
Tómstundaskólans, sem lauk fyrir skömmu, tók fyrir Kristjánsdóttir, Fanney Þórsdóttir, Kristlaug Sigurð-
verkefnið LAUGARDAGUR Á SELTJARNAR- ardóttir, Sigríður Magnúsdóttir, Jóhann Ingi Ámason
NESI. Afraksturinn er á næstu síðum í málþ og og Snorri Konráðsson.
myndum. Höfundamir eru Ámý Sveinsdóttir, Ásta
Innan marka gamla hreppsins
Nesstofa - eitt elsta steinhús landsins
Til forna náði hreppurinn yfir allt hið svo-
kallaða Seltjarnarnes, milli Kópavogs og
Elliðaárvogs, frá Gróttu upp að Hólrni.
Fyrstu aldirnar eftir landnám voru einungis
jarðirnar Reykjavík, Nes og Laugarnes í
byggð og var landbúnaður helsta atvinnu-
greinin. Islendingar fóru að stunda fiskveiðar
í auknum mæli á 14. og 15. öld og kom þá
skreiðarútflutningur einnig til sögunnar.
Byggð fór því að þéttast ört við sjávarsíðuna.
var stofnað á íslandi. Bjarni Pálsson var skip-
aður fyrsti landlæknirinn og aðsetur hans var
í Nesi við Seltjörn. í kjölfar aðskilnaðar Sel-
tjarnarness og Reykjavíkur missti hreppurinn
smátt og smátt mestan hluta af landi því sem
tilheyrði honum. Nú er svo komið að innan
marka gamla Seltjarnarneshrepps eru þrír
kaupstaðir og hátt í helmingur þjóðarinnar
hefur þar búsetu.
Um aldamótin 1900 hljóp mikil gróska í
Nesstofa í dag.
Við siðaskiptin náðu Skálholtsbiskupar
eignarhaldi á flestum jörðum hreppsins og
lögðust þær undir konung um miðja 16. öld.
íbúum fór fjölgandi á nesinu næstu aldirnar
og á fyrri hluta 18. aldar var þar einna þétt-
býlast á öllu landinu.
Tveir atburðir áttu sér stað á 18. öld sem
mörkuðu spor í sögu Seltirninga. Reykjavík
fékk kaupstaðarréttindi og landlæknisembætti
útgerð á nesinu og taldist hreppurinn til
stærstu útgerðarstaða á landinu. Hafnarað-
staðan var þar heldur bágborin og leiddi það
til þess að Seltirningar urðu að selja fiskiskipa-
flota sinn til Reykjavíkur. Seltirningar tóku
upp landbúnað að nýju eftir útgerðarævintýr-
ið en hann leið undir lok í heimsstyrjöldinni
síðari. Byggð var þá tekin verulega að þéttast
og Seltjarnarnes hlaut kaupstaðarréttindi
1974.
Þessi laugardagur, seinnipartinn í apríl, var
vordagur eins og þeir gerast bestir á Islandi.
Sólin brosti sínu blíðasta og ekki blakti hár
á höfði. Bærinn var allur þrunginn lífi því nú
voru borgarbúar komnir í sumarskap. Ferð-
inni var heitið út á Seltjarnarnes, reyndar á
alveg sérstakan stað, Nesstofu.
Nesstofa stendur við Bakkatjörn á vestan-
verðu nesinu og þaðan er aðeins örstuttur
spölur út í Gróttu. Útsýnið þennan bjarta
vordag var stórbrotið. Akrafjallið bar við
heiðskíran himin og Esjan skartaði sínu feg-
ursta. í fjarska blasti Snæfellsjökull við í öllu
sínu veldi. Byggðin hefur í tímanna rás færst
nær Nesstofu og nú er svo komið að glæsi-
leiki þessa einfalda húss nýtur sín ekki sem
skyldi.
Nesstofa er eitt af elstu steinhúsum lands-
ins, var reist á árunum 1761 til 1765. Hún
hefur nú verið færð í sitt upprunalega horf
og senn verður opnað þar læknisfræðilegt
sögusafn, hið fyrsta sinnar tegundar á ís-
landi. Sögulegt gildi Nesstofu verður ekki
dregið í efa. Þar bjó á árunum 1763 til 1779
fyrsti landlæknir okkar jslendinga, Bjarni
Pálsson, og var hann fyrsti íslendingurinn sem
lauk embættisprófi í læknisfræði. Hann var
skipaður landlæknir 1760 og beið hans þá
mikið og erfitt starf. Ásamt því að hafa um-
sjón með heilbrigðismálum landsins, veita
sjúkum læknishjálp og hafa með höndum
lyfjasölu var honumn falið að annast lækna-
kennslu, kenna ljósmæðrum og að auki að
hafa eftirlit með tukthúslimum.
Þrátt fyrir drepsóttir, hungur og gífurlegan
barnadauða hófst Bjarni ótrauður handa.
Læknaskóla starfrækti hann allan sinn starfs-
tíma í Nesi og lyfjabúð til ársins 1772. Ávallt
leitaði mikill fjöldi sjúklinga til hans á degi
hverjum og var engum manni neitað um húsa-
skjól. Seint verður hægt að meta til fulls hvers
virði störf Bjarna voru fyrir þjóðina því fórn-
fýsi hans og ódrepandi starfsþrek varð sá
grunnur sem heilbrigðisþjónusta okkar bygg-
ist á.
32 VIKAN 25. TBL