Vikan - 23.07.1987, Blaðsíða 13

Gerdabók illvirkjanna
Fræðimenn hafa grafið misjafnlega djúpt eftir rótum leyni-
lögreglusagnanna en almennt er viðurkennt að þær hefjist til
vegs sem sérstök bókmenntagrein fyrir um það bil hálfri ann-
arri öld. Bandaríski rithöfundurinn Edgar Allan Poe er oftast
nefndur í þessu sambandi en áður en vikið verður að sögum
hans er rétt að fara nokkrum orðum um ýmist efni sem á
undan kom og þá fyrst flokk enskra rita sem kallaður er New-
gate annálarnir.
Um langt skeið höfðu játningar og andlátsorð glæpamanna
verið efniviður fréttablaða og bæklinga í Bretlandi en árið
1776 tók prestur í Newgate fangelsinu í London sig til og safn-
aði efni af þessu tagi í fjögra binda bók. Maðurinn hét John
Villette en hann hafði í gegnum starf sitt komist í kynni við
fjölbreyttan hóp óyndismanna. Annálarnir, eða Gerðabók ill-
virkjanna eins og þeir voru einnig nefndir, greindu í máli og
myndum frá hroðalegum glæpaverkum Newgate fanganna.
Bækur Villette voru nokkuð dýrar fyrir almenning þannig
að í kjölfarið fylgdi útgáfa á ódýrum vikublöðum þar sem
venjulega var greint frá einum Newgate glæp í hverju hefti.
Eftir því sem á leið hikuðu óprúttnir skrásetjarar þessara frá-
sagna ekki við að skálda upp hroðaleg glæpaverk þegar þeim
þótti veruleikinn of bragðdauf uppspretta.
Á fyrstu áratugum nítjándu aldar voru gefnar út að minnsta
kosti þrjár bækur í svipuðum dúr og annálar ViIIette. Allt þetta
sannsögulega efni hafði síðan áhrif á ýmsa skáldsagnahöfunda
samtímans. Þeir fengu hugmyndir og jafnvel heilu söguþræðina
í glæpa- og hryllingssögur úr annálunum og surnir gengu svo
langt að gera raunverulega illvirkja á borð við Dick Turpin og
Jack Shepherd að söguhetjum i skáldverkum sín'um.
Myndskreytingar í þessurn fyrstu glæpasögum voru, rétt eins
og frásagnirnar sjálfar, sumar æði svæsnar. Teiknararnir hik-
uðu ekki við að sýna morðingja að störfum, jafnvel höggvandi
hálfnakið fórnarlamb í búta þannig að höfuðið vantar og
hálfur fótleggur liggur á gólfinu. þlestar myndirnar eru öllu
hóglegri en þó hlaðnar spennu; á mörgum þeirra mundar
morðinginn morðvopnið en fórnarlambið bíður dauðans með
angistarsvip.
Æviminningar leyitilöggu
Fingrafarasérfræðingar bókmenntasögunnar hafa næst New-
gatc annálunum borið kennsl á Eugene Francois Vidocq sem
áhrifavald í þróun leynilögreglusagnanna. Vidocq þessi varfransk-
ur að ætterni og varð frægur fyrir æviminningar sínar, Mémoires,
sem út komu í París 1827 og voru síðar þvddar á ensku. Þar
greindi liann IVá ferli sínum sem vasaþjófurog bófaforingi en
síðar hvernig hann gekk í lögregluna og náði góðum árangri í
baráttu við franska undirheimalýðinn.
Ljóst þykir að Vidocq skáldaði víða í eyðurnar í frásögn sinni
og því vilja sumirganga svo langt að titla hann upphalsmann
lcynilögreglusagnanna. Bók hans naut í það minnsta gífurlegra
vinsælda og hafði mikil áhrif á seinni tíma höfunda víðsvegar
um heim, þará meðal Poe. Augljósust voru áhrif Vidocqs þó á
landa hans, Emilc Gahoriau, scm upp úr miöri öldinni skapaði
leynilögreglumanninn Monsieur Lecoq á grundvelli lesturs á
æviminningum ýmissa frægra franskra lögreglumanna.
Sama ár og Mémoires konvút í Paris sendi breskur útgef-
andi frá sér bók sem á frummálinu nefnisl Scenes in the Lil’e of
a Bow Street Runner. Sagan er í skáldlegum búningi en á þó
að vera aðefninu til sönn. Hún Ijallar um nokkur sakamál
sem hópur löglræðinga,er kallaöi sigThe Bow Street Runn-
ers, lcysir á lársælan hátt. Þessir lögfræöingar höfðu starfað
við rétlinn í Bow Slreet í London l’rá því á átjándu öld og
fengist viö Ijölbreyltan hóp glæpamála. Höfundur þessarar
bókar kallaði sig Riehmond og látl meira um liann vitað.
I lann á cngu að síöur heiðurinn afelsta leynilögreglusafninu
sem vilað er um á enska tungu.
I kjöllar Richmonds geystust lleiri lögreglumenn fram á rit-
Myndaröð úr enskri útgáfu af minningum Vidocqs frá 1841. Þjófnaður Vidocqs
úr verslun föður hans veldur þvi að honum er stungið í steininn. Þaðan reyn-
ir hann að fiýja nakinn en árangurslaust. Næstu tvær myndir sýna hvar hann
kemst naumlega undan armi laganna, fyrst úr vændishúsi en siðan dulbúinn
sem vörður. Hann gengur síðan í iið með lögreglunni þar sem honum tekst
meðal annars að handsama falsara á flótta og vinna gegn undirheimalýð
Parísarborgar, sem hann þekkir öðrum betur vegna vafasamrar fortíðar sinnar.
Fyrsta myndin af forvera Sherlock Holmes, Aguste Dupin, sem Edgar Allan
Poe leiddi fram á sögusviðið í þremur smásögum um miðja síðustu öld. Dup-
in, íhugull áhugamaður um glæparannsóknir, hlustar á lögreglufulltrúann sem
glimir við morðgátuna i The Mystery of Marie Roget. Dupin endurmetur mála-
vexti og leysir gátuna án þess að hreyfa sig spönn frá rassi. Myndin er úr
Clarke Beeton útgáfunni 1851.
30. TBL VIKAN 13