Vikan - 23.07.1987, Side 14

Rosa Lambert, hin ógæfusama kvenhetja í samnefndum sagnaflokki eftir G.W.
N. Reynolds, en hann naut vinsælda í ódýrum vasaútgáfum í Englandi um
1850. Rosa varð fyrir ásókn allra hugsanlegra og óhugsanlegra glæpamanna,
þar á meöal nauðgarans sem býst til að stökkva á hana á myndinni. Hún var
teiknuð af Frederick Gilbert 1854.
The Only 5 Cent, Detective Library Publishefd.

Mo. I. 8i,“t * 8’‘,ih' Pui'ii,b*r*- NEW YORK. *« R°« »•- »• *• p. o. bo» «>». 5 Cents.
Forsíðan á fyrsta eintakinu af sögunum um Nick Carter, meistara dulargerv-
anna, frá 1891. Þúsund töiublöð af sama tagi litu dagsins Ijós fram til ársins
1915, en þá breytti Carter um svip og gerðist sá meistaraspæjari sem enn i
dag er aðalpersóna í samnefndum bókaflokki.
völlinn og sögðu misjafnlega áreiðanlegar sögur úr starfi sínu.
Forsenda þessara bóka var stofnun lögregluliðs í Englandi,
en fyrirhenni hafði Sir Robert Peel staðið árið 1814. Liðs-
rnenn hans voru uppnefndir Peelers í höfuðið á stofnandanum
en smátt og smátt jókst álit almennings á þessum vörðurn laga
og velsæmis þannig að um 1840 höfðu þeir öðlast hið virðu-
lega starfsheiti: rannsóknarlögreglumenn.
Poe og Dupin leggja á rádin
Þrátt fyrirýmis tilþrif eldri höfunda fer ekki milli mála að
Edgar Allan Poe stendur upp úr sem guðfaðir þess bókmennta-
flokks sem fjallar um glæpi og rannsókn þeirra. Poe var
geysilega fjölhæfur rithöfundur en sex smásögur eftir hann eru
sérstaklega nefndar í þessu sambandi. Það eru The Murders
in the Rue Morgue (frá 1841), The Mystery of Marie Roget
(1842), The Purloined Letter (1844), The Gold Bug (1843),
Thou Art the Man (1844) og The Man in the Crowd (1845).
í þremur þeim fyrstnefndu er söguhetjan hin sama, C. Au-
guste Dupin, sem reyndarerekki lögreglumaðurhelduraðeins
áhugamaður um glæparannsóknir. Dupin gerir sér hins vegar
lítið fyrir og leysir óútskýranlegar glæpagátur eftir að lögreglan
hefur gefist upp við það. Hinar sögurnareru ckki eins dæmi-
gerðar en því er engu að síður haldið fram að með þessum
sex sögum hafi Poe lagt grunninn að níu tíundu hlutum þeirra
leynilögreglusagna sem síðan hafa verið samdar. Þannig er
elsta dæmi þess að grunuðum morðinga sé veitt eftirför í The
Man in the Crowd og í Thou Art the Man reynist ólíklegasta
persónan vera morðinginn. I The Gold Bug ræður leynilög-
reglumaðurinn William Legrand hins vegar fiókið dulmál og
uppgötvar falinn fjársjóð. Þrátt fyrir að slíkt sé tæplega dæmi-
gert álíta sumir að sagan sé ein allra besta leynilögreglusaga
sem skrifuð hefur verið.
Athyglisvert er að sögusvið þessara sagna er Paris en þang-
að hafði Poe sjálfur aldrei komið. Vilja menn setja þetta beint
í samband við þau áhrif sem æviminningar Vidocqs liins
franska höfðu á Poe ungan. I lins vegar kemur það nokkuð á
óvart að Poe skuli taka upp á því að skrifa sögur af þessu tagi
á þeim tíma sem hann var annars upptekinn við að skapa þær
hryllings- og furðusögur sem hann er hvað frægastur fyrir.
Hefur þetta verið skýrt á þann hátt að Poe hall fundið leynilög-
reglusagnafomið upp til að bjarga sér frá brjálun.
Blóö og ofbeldi
Á næstu áratugum jókst framboð á ýmiss konar glæpasögum
stórlega. í Bretlandi voru gefnar út framhaldssögur í vikublöð-
um sem kölluðust Penny Bloods, en efni þeirra voru krassandi
frásagnir af morðingjum og þjófum. Blöðin stóðu og fcllu með
sölu til almennings þannigaðefáhugi lcscnda var litill var
annaðhvort byrjað fyrirvaralaust á nýrri sögu eða gamla sagan
krydduð hressilcga mcð átökum og blóðsúthellingum. Pcnny
Bloods blöðin voru lika myndskrcytt mcð Ijörmiklum tcikning-
um afmorðum, nauðgunum ogöðru slíku scm stundum kom
framhaldssögunni litið scm ckkcrt við.
Utgcf.'ndur þcssara vikurila höl'ðu þaðeitl að markmiði að
græða scm mcst á útgáfunni. I þjónustu þcirra voru rithölund-
ar scm fiestir lifðu við bág kjör og dóu í lálækt. Á því voru
þó markvcrðar undantckningar svo sem W. M. Reynolds scm
sölsaði undir sig blaðið þar scm sögur hans birlust ogThom-
as Frostscm lckk sig fullsaddan á lágkúrunni ogsncri scrað
sálmagcrð. Nokkrir þcssara rithöfunda höl'ðu áhril'á seinni
tíma mcnn, til að mynda Edward Ellis scm kynnti unglings-
pilt lil sögunnar i hlulverki lcynilöggunnarog ruddi cinna
fyrstur vcginn fyrirhöfunda Ijölmargra unglingabóka.
Margir bókaútgefendur lýlgdu í kjöllar Pcnny Bloods úl-
gáfnanna mcðódýrum pappírskiljum scm i Brctlandi voru
ýmist kallaðar Railway Fiction, þarscm l'ólk las þærá lcrðalög-
um, cða Ycllow Backs vcgna þcss að bókakápurnar voru gular
að lit. Ein allra söluhæsla skáldsaga siðuslu aldar var cinmitl
slík kilja; Thc Mystcry of a I lansom C'abcl'tir Fcrgus nokk-
urn Hume. Upphallcga hal’ði I lumcgcllð bókina út í Áslralíu
14 VIKAN 30. TBL