Vikan - 04.05.1989, Blaðsíða 38

Hvað gerðist

Guðlaug Maria Bjamadóttir
i hlutverki Isabellu.
Endurminningar konu sem lifði af hörmungarnar
í útrýmingarbúðum nasista í Auschwitz
TEXTI: GUÐNÝ DÓRA GESTSDÓTTIR
LJÓSM.: EIRÍKUR GUÐJÓNSSON
„Hvað gerðist í gær?“ er heiti á
nýju leikriti í þýðingu Guðrúnar
Bachmann, sem Alþýðuleikhúsið
sýnir í hlaðvarpanum, Vesturgötu 3.
Leikritið byggir á endurminningum
ungversks gyðings, Isabellu Leitner. Hún
lifði af hörmungarnar í Auschwitz og var
meðal þeirra fyrstu sem komust lífs af til
Bandaríkjanna. Þá upplifði hún það að
sögu hennar var ekki trúað. Það var svo
ekki fyrr en þrjátíu árum síðar að hún
treysti sér til að gefa endurminningar sínar
út. Þar segir hún: „Hvert orð stendur fyrir
þúsund önnur orð sem eru of sársaukafull
til að lýsa.“
Isabella bjó ásamt fjölskyldu sinni í Kis-
varda í Ungverjalandi þegar Hitler hernam
landið. Öllum gyðingum var smalað saman
og þeir fluttir í gripavögnum til Ausch-
witz. í leikritinu rifjar Isabellaupp hvern-
ig hún og systur hennar börðust við
hungrið og dauðann. Systumar bundust
samtökum og þannig tókst þeim að finna
einhvem tilgang í lífinu. Þær höfðu að
leiðarljósi það sem móðir þeirra hafði inn-
rætt þeim, nefhilega „...að elska lífið og
virða manneskjuna. Að hata aðeins eitt —
stríð“.
í stríðslok lentu Isabella og þrjár systur
hennar í göngunni löngu í gegnum Þýska-
land til Bergen - Belsen fangabúðanna. Á
leiðinni tókst henni og tveimur systmm
hennar að flýja. Nú býr Isabella í Banda-
ríkjunum ásamt eiginmanni sínum og
tveimur sonum. Hún ferðast um Bandarík-
in og flytur fyrirlestra um vem sína í
Auschwitz því henni finnst það vera
skylda sína að opna augu fólks fyrir því
sem þarna gerðist í þeirri von að svona
hörmungar gerist ekki aftur.
Guðlaug María Bjamadóttir fer með
hlutverk Isabellu í leikritinu og er hún
jafnffamt eini leikarinn í sýningunni. „Það
segir í leikritinu að einsemdin sé kvala-
fyllri en dauðinn. Ég segi nú ekki að ég
deyi af þessu en það er náttúrlega erfitt að
vera ein á sviðinu heila sýningu og vissum
erfiðleikum háð að byggja upp samkennd
með sjálfri sér, eins og maður er vanur að
gera þegar maður hefur mótleikara. En
Erla og Gerla em nú með mér á sýningum
þannig að ég er ekki alveg ein.“
- Hvað hafið þið æft lengi?
„Við höfúm verið með þetta í æfingu í 9
vikur og þar af fór mjög mikill tími í texta-
lærdóm. Þegar bara er um einn leikara að
ræða þá eru takmörk fyrir því hvað hægt
er að þræla honum út og vegna þessa fer
lengri tími í æfingar."
Gerla er leikstjóri leikritsins „Hvað
gerðist í gær?“
— Hvers vegna völduð þið þetta verk til
sýninga?
„Ég sá það fyrir þremur ámm á leiklist-
arhátíð í Avignon í leikgerð Michael Scott,
sem leikstýrði „Ellu“ og Egg leikhúsið
sýndi á sínum tíma. Mér fannst leikritið
mjög gott og við notum að miklum hluta
texta sem Michael Scott valdi, en bætum
líka inn í og tökum örlítið út. í rauninni
ætluðum við að vera búin að setja það upp
fýrir löngu. Við Viðar Eggertsson, leikari
og leikstjóri, sóttum tvisvar sinnum um
styrk til Leiklistarráðs til að setja leikritið
upp, en hafnað. Leiklistarráð hefúr
nefúilega sett sér þær reglur að hver mað-
ur verði að gegna sínu hefðbundna hlut-
verki. Ég ætlaði að leikstýra en Viðar að
gera leikmynd. Við ætluðum sem sagt að
prófa að skipta um hlutverk svona einu
sinni. Svo var það í vetur að stjórn Alþýðu-
leikhússins samþykkti að taka verkið til
sýninga.
— Þú ert myndlistarkona og leikmynda-
hönnuður, en leikstýrir þessu verki.
„Það hafa margir furðað sig á því hvers
vegna ég sé að leikstýra. Ég er búin að
vinna í leikhúsi í mörg ár sem leikmynda-
teiknari og þekki vinnuna þar mjög vel.
Leikhúsið er ekki bara texti, það er líka
mynd þannig að leikstjórnin er ekki svo
fjarri því sem ég hef verið að gera. Ég hef
unnið talsvert mikið í gjörningum sem má
segja að séu einhvers staðar mitt á milli
leikhússins og myndlistarinnar. Þetta er
ofboðslega skemmtileg vinna. Mér finnst
ég bara vera að mála mynd — legg grunn-
liti, blanda rauðu eða gráu í hverja og eina
senu, þannig að úr verður heilleg mynd.“
Kemur eitthvað í þessu verki okkur við
í dag?
„Þetta verk á erindi til okkar nú. Það
segir okkur hvernig við megum ekki koma
ffam við meðbræður okkar. Við verðum
að elska lífið og ekki hatast út í hvert
annað. Endurminningar Isabellu eru
dæmigert kvennaverk. Við fáum öðruvísi
sjónarhom á hörmungarnar í Þýskalandi
en það sem við þekkjum úr kvikmyndum
og bókum. Sjónarhorn mannúðar, ástar og
trúar á lífið. Það sem er gegnumgangandi í
verkinu er mjög sterkt samband Isabellu
við móður sína sem dó daginn eftir að fjöl-
skyldan kom til Auschwitz. Hún er allan
tímann að heiðra minningu móður sinnar
sem hafði innrætt henni þá fallegu lífs-
speki sem fram kemur í verkinu."
Auk Gerlu og Guðlaugar Maríu Bjarna-
dóttur standa að sýningunni Lárus H.
Grímsson sem samdi tónlist, Viðar Egg-
ertsson gerði leikmynd, EgiU Örn Árnason
annaðist lýsingu og aðstoðarmaður leik-
stjóra er Erla B. Skúladóttir. Þess má geta
að Alþýðuleikhúsið gefúr út bókina sem
verkið byggir á.
J
36 VIKAN 9.TBL. 1989