Vikan - 28.12.1989, Blaðsíða 29

ríkt að fara til galdramanns, kaupa af hon-
um meinleysislegt vopn eins og til dæmis
hníf og gefa hinu væntanlega fórnarlambi
síðan hnífinn. En hnífi galdramannsins
fylgdi vitanlega sú náttúra að hann grand-
aði eiganda sínum.
Þó dugði galdurinn því aðeins að hnífur-
inn væri afhentur sem gjöf. Besta vörnin
var því að þiggja aldrei bitvopn nema
maður fengi að gjalda gefandanum mála-
myndagreiðslu fyrir. Og þessari reglu er
ennþá fylgt víða um heim.
Það er engin tilviljun að sængurfatnaður
er oftast hafður hvítur. Hvíti liturinn var
litur sakleysisins, guðdómlegur, heilagur
litur, liturinn sem prestarnir notuðu þegar
þeir vildu sem mest við hafa. Nú hugðu
menn að sál þeirra feri úr líkamanum þeg-
ar þeir svæfu. Líkamshulstrið lá þá varnar-
laust eftir. Og þó, ekki alveg! Hvíti liturinn
á sængurfötunum kom í veg fyrir að púkar
og djöflar gætu notað tækifærið og skotist
inn í hinn sofandi mann.
Eins var hvíti liturinn sá litur sem menn
klæddust þegar þeir gengu í hjónabandið
og fyrsta sólarhringinn eftir vígsluna. Þetta
var nauðsynleg varúðarráðstöfun því að
menn hugðu að hin hamingjusömu brúð-
hjón væru of önnum kafin til þess að hafa
tíma til að standa í stappi við vonda anda.
Skeifan hefur öldum saman þótt mikill
og góður verndargripur. í henni býr mátt-
ur elds, járns og hesta. Járn og eldur
bjuggu yfir yfirnáttúrlegum eiginleikum t
augum forfeðra okkar en hestar voru sjald-
gæfir og eigendur þeirra tilheyrðu oft
prestastéttinni. Járn hugðu menn svo
magnað að jafnvel draugar þyrðu ekki að
koma nálægt því. Því var það sem menn
ráku oft nagla á víð og dreif í híbýli sín.
Þeir voru til varnar gegn illum öndum og
öðrum plágum. □
?
\
á sér aldagamlar rœtur og er oftast
sprottin af „heimsku" forfeðranna
Tl rúirðu því að brotinn spegill boði
sjö ára ógæfu? Þorirðu ekki að ganga
undir stiga? Bankarðu í tré eftir
glaðhlakkalegar yfirlýsingar? Jæja, sé svo
og hvort sem þér líkar það vel eða illa, þá
ertu einn hinna hjátrúarfullu.
Hjátrú af þessu tagi á sér nærri undan-
tekningarlaust aldagamlar rætur. Hún er
líka nærri undantekningarlaust sprottin af
„heimsku" forfeðra okkar. Hjátrúin um
brotna spegilinn mun til dæmis vera af
ævagömlum uppruna. Fyrsti spegillinn var
sennilegast lækur eða tjörn og þegar speg-
ilmynd manns var rofin með því að kasta
steini í tjörnina trúði hann því að sál hans
kæmist í bráða hættu — því að spegilmynd
var að hans dómi partur af sálinni en ekki
líkamanum. Þessi hjátrú festist svo við
speglana þegar þeir komu til sögunnar.
Að hella niður salti var eitt sinn slæmur
fyrirboði. Salt var lengi vel rándýr og nærri
ófáanleg munaðarvara svo að sá sem fór
kæruleysislega með það gerði sig sekan
um að fara kæruleysislega með gjafir guð-
anna. Sá seki flýtti sér þá að kasta nokkrum
saltkornum yfir vinstri öxl sína — til þess
að blinda, um stundarsakir að minnsta
kosti, illu andana sem þar stóðu. En góðu
andarnir hugðu menn að stæðu manni til
hægri handar.
Hægri hliðin hefur öldum saman verið
„góða“ hliðin og sú vinstri sú „slæma" eða
varhugaverða.
í sumum löndum trúa menn því að það
sé að bjóða hættunni heim að setja skó
upp á borð. Hjátrú þessi mun komin aust-
an ffá Asíu þar sem feturnir eru álitnir
ómerkilegri en aðrir líkamspartar. Þar af
leiðir að setji maður skó sína upp á borð í
ókunnu húsi — til dæmis til þess að hreinsa
þá — er hann að óvirða húsráðanda. Og í
ffamhaldi af þessu hefur skapast sú hjátrú
að skór megi alls ekki upp á borð koma,
ekki einu sinni á manns eigin heimili.
Þá er það ennffemur enn þann dag í dag
sumstaðar brýnt fyrir börnum að þegar
þau borði egg megi þau ekki skilja skurnið
heilt effir heldur beri þeim að brjóta það.
Þessi hjátrú er ffá þeim dögum þegar
menn trúðu á álfa og illa anda og alls kyns
ósýnilega óvætti. Þá var vitað að vondu
andarnir áttu erfitt með að komast yfir
rennandi vatn. En kæmust þeir yfir egg-
skurn gátu þeir fleytt sér yfir á því og þess
vegna bar mönnum að brjóta þessa „báta“
þeirra.
Talið er að stiga-hjátrúin eigi rætur sínar
að rekja til þeirra tíma þegar menn voru
hengdir fýrir minnstu yfirsjónir. Aftakan
fór oft fram með þeim hætti að sá dauða-
dæmdi var settur upp í stiga, snörunni
brugðið um háls honum og stiganum síð-
an kippt undan fótum hans. Ef vinir eða
kunningjar fangans voru á vakki hjá stigan-
um gat fallið sá grunur á þá að þeir hygð-
ust fýrirbyggja aftökuna með valdi. En þá
gat afleiðingin orðið sú að hinir væntan-
legu björgunarmenn væru einfaldlega
teknir og hengdir líka.
Það var þess vegna ekki hættulaust að
koma of nálægt þessum stigum. Og að lok-
um fengu allir stigar á sig óorð, með þeim
afleiðingum að enn þann dag í dag má sjá
hámenntaða menn taka á sig krók til þess
að þurfa ekki að ganga undir ólánstækin.
Stundum á hjátrú rætur sínar að rekja til
kukls og galdratrúar. Ýmsir hafa ótrú á því
að gefa hnífa og skæri. Þeir afhenda ekki
bitjárnið nema viðtakandi láti á móti mála-
myndagreiðslu. Svo er mál með vexti að á
þeim dögum þegar menn trúðu því að
þeir gætu komið óvinum sínum fýrir katt-
arnef með göldrum þótti ákaflega áhrifa-
26. TBL. 1989 VIKAN 27