Vikan - 13.07.1939, Blaðsíða 4

4
VIK A N
Nr. 28, 1939
og mjög blendin í skapi. Cládíus unni henni
sem augunum í höfði sér og tortryggði
hana í engu, enda neytti hún þess óspart
og vafði honum um fingur sér. Messalína
ól manni sínum dóttur, er nefnd var
Octavía, og seinna son, sem nefndur var
Britannicus. Nú var svo komið, að flestir
þeir, sem eitthvað höfðu að missa, voru
orðnir iöngu þreyttir á féflettingum og
morðum Caligúla, en lýðurinn og herinn
klöppuðu honum lof í lófa, því að hann
sparaði hvorki brauð né leiki, er hann lét
skrílnum í té, og hermennirnir voru ánægð-
ir, ef þeir fengu mála sinn greiddann á
réttum tíma. En nú var fjárhirzla ríkis-
ins tóm, eftir 4 ára stjórn, og hann hafði
tekið stórlán. Allir bjuggust nú við, að
hinn bandóði keisari myndi byrja á nýjan
leik að drepa ríka menn og gera eignir
þeirra upptækar, og leggja nýja og þunga
skatta á almenning. Lífvarðarforingi hans
og nokkrir aðalsmenn gerðu því samsæri
á móti honum og drápu hann, konu hans
og unga dóttur. En þegar Caligúla var
dauður, fóru morðingjarnir í hár saman,
því að þeir vildu hver um sig rífa til sín
völdin, og öldungaráðið varð ekki sam-
mála um, hvort það ætti heldur að kjósa
nýjan keisara, eða endurreisa lýðveldið.
En allir höfðu gleymt, að ennþá lifði
einn maður af keisaraættinni, sem að réttu
lagi átti að taka við völdum. Samsæris-
mennirnir mundu ekki eftir Cládíusi
„frænda“, hirðfífli Caligúla.
Þegar fregnin barst út, að búið væri að
drepa keisarann, og allt var í uppnámi,
neytti lífvörðurinn tækifærisins og tók að
ræna og rupla í keisarahöllinni á Palatín-
hæðinni. Hermaður einn tók eftir því, að
í einu herberginu sást á mannsfætur fram-
undan veggtjaldi einu. Þreif hann all-
óþyrmilega í lappir þessar og dró þar fram
Cládíus „frænda“, skjálfandi af hræðslu.
Hann hafði falið sig þarna, er hann heyrði
að Caligúla væri dauður.
Hermaðurinn þekkti frænda keisarans
og féll á kné fyrir honum og heilsaði hon-
um með keisaranafni. Lífvörðurinn greip
Cládíus og lyfti honum á skjöld og hyllti
hann sem keisara yfir öllu Rómaveldi.
Vinur Cládíusar, Heródes Agrippa Gyð-
ingakonungur, var nærstaddur og lofaði
hann fyrir hönd hins nýja keisara, að líf-
vörðurinn skyldi fá stórfé að launum, ef
þeir styddi dyggilega málstað Cládíusar.
Öldungaráðinu féll allur ketill í eld og flýtti
sér að hylla Cládíus. Nokkrir morðingj-
anna fyrirfóru sér, sumir voru dæmdir af
lífi, en aðrir reknir í útlegð. Cládíus gaf
þó mörgum upp allar sakir og reyndist
mjög vægur og mildur óvinum sínum. Ótt-
uðust margir, að hann myndi hefna gam-
alla mótgerða, en Cládíus lét menn halda
embættum sínum, og fólk sá brátt, að hinn
nýi keisari var ólíkur fyrirrennara sínum.
Þetta gerðist árið 41 og Cládíus var nú
51 árs gamall. Hann hafði að heita mátti
aldrei starfað við stjórnmál, en hafði
kynnt sér þjóðmál og stjórnarhætti, og
sennilega hefir hann erft eitthvað af
stjórnkænsku forfeðra sinna: Júlíusar
Cæsars, Antóníusar og Ágústusar. Að
minnsta kosti hafði hann einlægan vilja
og fullan hug á að feta í fótspor Ágúst-
usar keisara, og má því segja, að hann
setti ekki markið lágt, því að frændi hans,
Ágústus, var sennilega sá mesti stjórn-
vitringur, sem nokkru sinni hefir uppi
verið.
Það var risaverk, sem beið þessa aldr-
aða og óreynda manns. Fjárhagur ríkis-
ins var í kalda koli, og óreiða mikil á ýms-
um sviðum. Cládíus tók til starfa með
óvæntum dugnaði. Hann sýndi hina mestu
sparsemi á öllum sviðum og afnam mikið
af hinum skaðsamlegu hátíðisdögum, sem
Caligúla, keisari 12—41 e. Kr.
á ríkisstjórnarárum Caligúla voru orðnir
meira en helmingur af dögum ársins og
höfðu stórskaðað allt atvinnulif. Ennfrem-,
ur lét hann bæta mjög slökkvilið Róma-1
borgar, og jók lögregluna að miklum mun, •
útrýmdi þjófum og ránsmönnum og gekk I
ríkt eftir að lögum og rétti væri ekki mis- J
beitt. Beztu hjálparmenn hans við þetta
viðreisnarstarf voru leysingjar hans tveir, 3
Narcissus og Pallas, sem hann gerði að'
ráðgjöfum sínum. Voru þeir dugandi menn
og trúir og tryggir Cládíusi.
Öllum sagnfræðingum kemur saman um
það, að ríkisstjórnarár Cládíusar hafi ver-
ið hagsælli fyrir Rómaveldi en nokkurs
annars keisara. Margir eigna leysingjum
hans allt umbótastarfið, en það virðist eng-
inn efi á því, að í flestum tilfellum var það
keisarinn, sem var hvatamaðurinn, en
Narcissus og Pallas framkvæmdu verkin.
Cládíus var maður hógvær og yfirlætis-
laus. Er Alexandrínumenn báðust þess, að
þeir mættu reisa honum musteri, neitaði
hann því, og sagðist ekki vilja verða að
athlægi fyrir slíkt. — Ég hefi líka alltaf
haldið, að musteri hæfðu guðunum’ einum,
en ekki oss, dauðlegum mönnum, bætti
hann við.
Keisarinn lét reisa margar og fagrar
byggingar í Róm, en aðallega vann hann
að þeim framkvæmdum, sem voru til al-
þjóðarheilla. Hann lét byggja nýja höfn
í Ostia, hafnarborg Rómaborgar, með vold-
ugum öldubrjótum og stórum vita. Áður
hafði það verið alvanalegt, að komskipin
frá Egyptalandi urðu að liggja vikum sam-
an úti fyrir, ef stormur stóð af hafi, því
að gamla höfnin var svo slæm. Hann kom
líka á reglubundnum skipagöngum frá
Afríku og Sýrlandi til Ostia, vetur og sum-
ur, svo að matvæli voru næg í borginni
og hungursneyð, sem áður var alvanaleg,
var þar með úr sögunni. Hann lét ræsta
fram Fucinusvatnið, og fékk þannig geysi-
stórt landflæmi af ræktanlegri jörð, þar
sem þúsundir bændabýla voru reist. Að
framræslunni unnu að sögn 30 þúsundir
manna óslitið í 11 ár. Einnig byggði hann
tvær heljarmiklar vatnsleiðslur, sem bættu
úr neyzluvatnsskorti Rómaborgar.
En merkilegust var þó umhyggja hans
fyrir skattlöndunum. Hann hafði strangt
eftirlit með landstjórum og embættismönn-
um, svo að þeim gafst ekki tækifæri til
að féfletta þegnana eins og áður var al-
gengt. Má vera, að þessu hafi valdið, að
hann var sjálfur fæddur í einu skattland-
inu, nefnilega í Lyon í Gallíu. (Frakklandi),
og honum hafi því runnið blóðið til skyld-
unnar.
Hann fékkst mikið við að endurbæta
löggjöf og réttarfar, og útrýma mútuþæg-
um dómurum. Hann tók oft persónulega
þátt í starfi dómstólanna, og vakti það
mikla eftirtekt og var illa séð af mörgum,
sem gjarna vildu koma við hrekkjum og
lagakrókum. Hógværð og góðlyndi keis-
arans espaði oft frekjudólga og ofsamenn
upp á móti honum í dómarastarfi hans.
Fara af því margar sögur. Eitt sinn hafði
Cládíus stefnt vitni til að mæta í réttin-
um, en annar kom til þess að tilkynna and-
lát vitnisins. Keisarinn þráspurði manninn
um orsakirnar til fjarveru hins stefnda.
Maðurinn varðist lengi allra frétta. Að lok-
um gall hann við: „Hann er nú dauður.
Það getur víst enginn meinað honum að
hrökkva upp af.“
Eitt sinn kallaði sökudólgur einn keis-
arann „gamlan asna“, og annar varð svo
tvitlaus af reiði, að hann tók rittöflur sín-
ar og griffil og grýtti í höfuðið á Cládíusi
svo blóðið fossaði úr honum. Stundum mis-
notaði fólk sér svo mjög góðmennsku og
umburðarlyndi keisarans að það reyndi að
halda honum föstum, eftir að hann hafði
slitið réttinum og neyða liann til að halda
áfram, svo að hann varð að rífa sig lausan.
Hann gleymdi heldur ekki, að lýðurinn
vill skemmta sér, og hélt stórfenglega
skilmingaleiki í hringleikahúsinu, og kapp-
akstur í paðreim hinum mikla. Varð hann
því mjög vinsæll meðal alþýðu.
Eitt sinn var Cládíus í Ostía, og flaug
þá skyndilega sú fregn um borgina, eins
og eldur í sinu, að búið væri að myrða
keisarann. Hóf þá lýðurinn upp óp og
kveinstafi og ásakaði öldungaráðið fyrir
morð á velgerðamanni og föður Rómalýðs.
Lá við að öldungarnir væru allir drepnir,
áður sannað varð, að þetta var flugufregn
ein.
Cládíus sendi Aulus Plautius hershöfð-
ingja sinn með her manns til að vinna Eng-
land. Keisarinn kom sjálfur á vígvöllinn
Framh. á bls. 18.