Vikan - 18.04.1991, Blaðsíða 26

Þessi litli drengur fæddist Mary Ellen Crow Dog
undir umsátrinu við Wounded Knee árið 1973. Á
meðan á fæðingunni stóð fóru tvær kúlur í gegn-
um hjólhýsið sem hún fæddi í.
búnar þessum ágjarna kynstofni. Indíánar
höföu búiö í samfélögum þar sem fólkið deildi
meö sér ábyrgö og skyldum, veiðum og rækt-
unarstörfum. Þeir höföu ekki skilning á þessari
þörf hvíta mannsins til að „eiga“ allt sem hann
kom nálægt, né skildu þeir eyöilegginguna
sem virtist fylgja þeim þegar þeir ruddu niður
trjám og gróöri til aö byggja stór samfélög sem
þeir kölluðu borgir.
Þær indíánaþjóðir sem bjuggu á austur-
ströndinni voru fyrstar til aö fara illa út úr sam-
skiptunum viö hvíta manninn og þegar þær
fóru aö berjast fyrir heimilum sínum og þeim
svæöum sem þær höfðu búiö á var mörgum
þjóðanna hreinlega útrýmt. Aðrar þjóöir voru
flæmdar burtu frá heimkynnum sínum og forð-
uöu sér vestur á bóginn undan þessari flóð-
bylgju af innflytjendum sem virtist vera skollin
á landinu.
Um leið og indíánaþjóðirnar voru flæmdar
vestur á bóginn fluttust þær inn á svæöi sem
áöur höföu verið byggö öðrum indíánaþjóðum.
Þessir flutningar fóru ekki alltaf friösamlega
fram því þeir sem fyrir voru vörðu lendur sínar
eða héldu áfram aö hörfa og þá inn á land-
svæði enn annarra þjóöa.
VELDI SIOUX-INDÍÁNANNA
Um 1650 bjuggu hinir sjö fiokkar Sioux-þjóöar-
innar í skóglendinu sem nú er hluti af Minni-
sota-fylki. Samfélag þeirra var byggt á akur-
yrkju og veiðum. Veiöimenn þeirra höföu á þeim
tíma komist að raun um aö vestan við heim-
kynni þeirra voru miklar veiðilendur meö fjölda
vísunda. Sioux-þjóöin sætti þrýstingi aö aust-
an, meðal annars frá Cree-indíánunum sem
höföu alltaf veriö óvinir Sioux og höföu nú
fengið i hendurnar byssur frá Frökkum sem
þeir áttu viöskipti við. Gegn byssum var Sioux-
þjóöin varnarlaus því hún átti ennþá aðeins
hefðbundin vopn.
Talið er líklegt aö vegna þessa þrýstings frá
Cree-unum og þrátt fyrir þá staðreynd aö þeir
yrðu að berjast um yfirráöin yfir veiöilendunum
fyrir vestan viö Omaha- og lowa-indíánana
hafi Sioux-indíánarnir lagt í flutninga því veiði-
lendurnar voru lokkandi. Við flutningana veröa
breytingar á samfélagi þeirra og upp úr 1700
eru þeir aö mestu hættir aö stunda landbúnað
og einbeita sér aö veiöum enda næg bráð á
hinum nýju lendum þeirra. Til aö afla sér korn-
matar komu þeir sér upp kerfi sem okkur gæti
virst nokkuö flókiö nú á dögum. Annaðhvort
rændu þeir korni frá nágrönnunum eða þeir
versluöu viö þá meö skinn og annað og fengu
kornmat í staðinn og var þarna oft um sömu
nágranna aö ræöa.
Upp úr 1800, um fimmtíu árum eftir aö
Sioux-indíánar kynntust hestinum, er taliö aö
þeir hafiö veriö búnir að mynda þaö sterka
samfélagsmynstur sem enn eimir eftir af. Veldi
þeirra hélt áfram að vaxa, þeir héldu áfram
landvinningum af nágrannaþjóðum sínum og
voru yfirleitt sigursælir. Blómatími þeirra var.á
árunum 1830-1890. Um 1850 voru þeir búnir
aö helga sér stórt landsvæði þar sem nú er
Nebraska, Wyoming, Suöur-Dakóta og örlítið
inn í suöurhluta Montana. Á þeim tíma áttu
þeir þó í útistöðum viö marga af nágrönnum
sínum, meöal annars Shoshoni, Pawnee,
Omahas, Poncas, lowas, Assiniboines,
Crows, Cree, Ojibway og Arikaras, aö
ógleymdum hvíta manninum. Aftur á móti ríkti
friður milli þeirra og Cheyenne- og Arapaho-
þjóðanna.
I illdeilum á milli þessara þjóöa var ekki alltaf
um aö ræöa stríö milli stórra flokka. Stundum
var um að ræöa litla árásarhópa sem fóru í
stríö til aö ávinna sér þann heiður sem því var
samfara aö bera sigurorð af óvininum. Sam-
félagsskipan Sioux-þjóðarinnar var þannig aö
karlmennirnir öðluðust viröingu annaöhvort
meö því aö vera góöir veiðimenn eöa góðir
stríðsmenn. Þess vegna var öll áhersla lögö á
þetta tvennt í uppeldinu hjá þeim. Stríðs-
reksturinn gekk líka oft út á þaö að stela hest-
um frá óvininum en auður var mældur í hest-
gildum og Sioux virtust frekar vilja stela hest-
um sem búiö var aö temja en þurfa að eyöa
tíma í aö leita þá uppi og temja sjálfir.
Sioux-indíánarnir uröu strax frábærir hesta-
menn og reiðlist þeirra í bardaga var annáluð.
Þeir voru óhræddir við dauðann og þaö þótti
mikill heiður aö deyja í bardaga. Jafnframt var
það heiöur aö vinna „snilldarbragö" eins og
þeir kölluðu það. Slíkt fólst í því að koma viö
óvininn meðan hann var enn lifandi og í sum-
um tilvikum að skilja þannig við hann. Menn
gátu komið til baka meö mörg „snilldarbrögð"
úr hverjum bardaga og veitti hvert þeirra þeim
leyfi til aö bæta við sig einni arnarfjööur til
skrauts eöa í fjaðrahjálmana.
CRAZY HORSE OG AÐRIR
LEIÐTOGAR
Á þessum árum voru nokkrir höfðingjar meira
áberandi en aðrir meöal ættflokkanna sjö hjá
Sioux. Má þar nefna Red Cloud, Spotted Tail,
He Dog, Big Foot og Sitting Bull. Einn er sá
höfðingi sem lengst hefur lifað í goösögnum
enda stundum nefndur „hinn undarlegi maöur
Lakotanna" en þaö er Crazy Horse. Hann
fæddist áriö 1842 (eöa þar um bil) og strax
þegar hann var unglingur komu fram hjá hon-
um dulrænir hæfileikar. Honum birtust draum-
sýnir um framtíðina og hann sá hvílíka áþján
þjóö hans átti eftir aö lifa og hvaöa ábyrgð
hann sem forystumaður bæri gagnvart henni.
Bardagalist hans var annáluð og slíkur vernd-
arkraftur virtist fylgja honum í bardaga að hann
særðist aldrei né varð fyrir byssuskoti. Þó gátu
menn hans verið vissir um aö hann hélt sig allt-
af í hita bardagans og hlífði sér aldrei. Hann
varö og frægur fyrir aö bjarga úr áþján særöum
hestum og mönnum eftir aö bardaga lauk.
Stríðsöskur hans, „Hoka Hey!“ (þetta er góður
dagur til aö deyja), varð frægt í bardögunum
viö Rosebud og við Little Big Horn. Aö lokum
varð hann þó eins og fleiri höfðingjar indíána
aö gefast upp fyrir þrýstingi Bandaríkjahers og
flytja fólk sitt til Fort Laramie þegar þaö var
oröiö aöframkomið af hungri. Hvítir veiðimenn
höfðu þá stráfellt vísundana og önnur veiðidýr
á lendum Sioux-þjóöarinnar svo ekki var leng-
ur hægt aö afla fæöu. Við Fort Laramie var
Crazy Horse síöan beittur svikráðum og her-
maöur drap hann með byssusting árið 1877.
Öfundarmenn hans innan hóps indíánanna
áttu þó ekki síöur þátt í aö svo fór.
LIFNAÐARHÆTTIRNIR
Lifnaðarhættir Sioux-þjóöarinnar réöust aö
miklu leyti af árstíðum. Yfir sumartímann
Minnlsvarði
um fallinn
hermann við
Little Big Horn,
þar sem
indíánar ger-
sigruðu
Bandarikjaher.
Við minn-
isvarðann
stendur gamall
„coup stick“
eða „snilldar-
bragðs stafur".
Indíánarnir
snertu óvininn
með honum
meðan hann
var enn á lífi
og vopnaður
og unnu sér
þannig inn
heiður í bar-
daga.
26 VIKAN 8. TBL. 1991