Heima er bezt - 01.08.1955, Síða 11

Nr. 8
Heima er bezt
235
ÞVÆLA — ÞVAGA
Gaman og alvara
C. P. 0. Christiansen,
síðast skólastjóri, einn af frömuðum ný-
norrœnu hreyfingarinnar, sbr. grein um
Bukdahl í júníhefti þessa rits.
Jón biskup Ögmundsson sagði
um hinn góða kennara, ísleif
biskup Gizurarson: „Þá kemur
mér hann í hug, er ég heyri góðs
manns getið, hann reyndi ég svo
að öllum hlutum.“ Og fegurra
lof er ekki hægt að gefa neinum
manni, hvorki lífs né liðnum. —
IV.
Auðvitað hefur svo Askov-
skólinn haft mikil og víðtæk
áhrif í dönsku þjóðlífi. Þúsundir
æskumanna hafa sótt hann á
liðnum árum og farið þaðan
menntaðri og víðsýnni, glaðari
og styrkari til starfa sinna, svo
að segja á öllum sviðum þjóðlífs-
ins og sennilega enzt það vega-
nesti til æviloka. Og einnig á ís-
lenzkt þjóðlíf hefur norræna
lýðháskólahreyfingin haft sín
áhrif. Því að héraðsskólar vorir
verða að teljast grein á þeim
mikla meiði, þó að reknir séu
með nokkuð öðru sniði en lýð-
skólarnir í hinum Norðurlönd-
unum. Eiga þeir menn því vissu-
lega þakkir skilið, sem stuðlað
hafa að stofnun þeirra hjá oss og
í gamla daga voru fengnar hér
melþvögur utan úr Selvogi. Þær
voru af Strandarkirkjusöndum
þeim, sem sr. Eiríkur á Vogsós-
um lét púkana flétta reipin úr.
Þær voru notaðar til að
skrúbba með þeim strokka, trog
og byttur, kyrnur og aska.
Þá átu jnenn úr öskum. Þeir
voru aðallega smíðaðir norður á
Hornströndum, tveggj a marka
askar handa kvenfólki og
þriggja marka handa körlum. —
Ekki var það venja þá, að fólk
leyfði af mat sínum heldur
var hitt, að það fengi ekki
nægju sína. Á það bendir gömul
vísa:
„Innan sleiki ég askinn minn,
ekki er saddur maginn.
Kannast ég við kreistinginn
kóngs á bænadaginn.“
Þá sleikti fólk innan askana
með fingrinum, sem síðan
heitir sleikifingur. Svo voru
hvolparnir látnir hreinsleikja,
því að þeir hafa næma tungu.
Síðan var blásið í kross í ask-
inn, honum skellt aftur og lát-
inn upp á hillu, og var þá allt í
lagi. —
Þá höfðu menn asklokið sitt
fyrir sjónarsvið, enda var það
þjóð vor og löggjafarþing fyrir
það mikla fé, sem nú er til þeirra
lagt, sem og til annarra æsku-
lýðsskóla lands vors. Mönnum
blöskrar stundum, hve mikið
þetta fé er. En hitt er víst, að nú-
verandi kynslóð íslendinga verð-
ur aldrei dæmd fyrir það, sem
hún gerði til vaxtar og frama
æsku landsins. Þvert á móti mun
það ávallt sýnast, að hún skildi
hið gamla spakmæli, að „mennt
er máttur“, og sennilega sá mátt-
ur, sem að lokum ræður mestu
um örlög einstaklinga og þjóða í
heimi hér. Vér óskum því, að
þjóð vor mætti ávallt vaxa að
þeim göfuga mætti og trúum því,
að þá fari allt vel fyrir henni.
allt útskorið með höfðaletri. Nú
er þetta svið orðið stærra og
víðara, svo sem kunnugt er. Þá
voru askarnir þvegnir upp úr
hangikjötssoði á aðfangadags-
kvöld jóla og skammtaður í þá
jólagrauturinn daginn eftir.
Sá atburður gerðist á Hólum
í Hjaltadal endur fyrir löngu,
að vinnustúlka þar var að bera
askana fram í búr til að
skammta í þá kvöldmatinn, en
um löng og dimm moldargöng
var að fara. Hvarf hún þá inn
i einn vegginn með askahrúg-
una í fanginu, og hefur ekki síð-
an sézt af henni né öskunum
tangur né tetur. Þetta skeði í
tíð Galdra-Lofts og var honum
kennt. Hann var hrekkjalómur,
skömmin, og fyrirtektasamur.
Hann hvarf í sjóinn undir Jökli.
Friður sé með honum.
Spónamatur.
í gamla daga var það kallað
rugl eða hræringur þegar hrært
var saman fornskyri og gul-
rófnakáli, hellt svo út á heitri
mjólk og þá ysti þetta og hét
þá kélystingur. Allar sortir af
grautum, þar með taldar baun-
ir, ábrystur og vellidrafli, var
kallaður spónamatur, en harð-
fiskur og allt harðæti, brauð og
ket og allt sem nota þurfti hníf
við — átmatur. —
Þá átu menn með spónum.
Þeir voru smíðaðir úr hrúts-
hornum og líka úr nautshorn-
um, og þóttu þeir eigulegri.
Hvorutveggja voru útskornir á
sköftunum með höfðaletri. Þeg-
ar spænir voru orðnir eyddir og
aflagaðir voru þeir kallaðir
geplar.
Spænir voru notaðir til af-
mælisgjafa og sumargjafa.
Bóndi einn i Miðengi gaf
vinnukonu sinni spón í sumar-
gjöf. Stuttu síðar er húsfreyjan
á gangi úti við og verður henni
þá litið ofan í heygeil eða hey-
skjól og sér að bóndinn og
vinnukonan eru að bauka eitt-
hvað þarna ofan í. Henni mis-