Heima er bezt - 01.04.1956, Síða 31

Nr 4 Heima 127
--------------------------------er bezt----------------------------
tilraun til að skilja og gera sér ljósar gáfur þess og
eðlisfar, og vekja jafnframt á því athygli annarra,
sem kannske kynnu að taka í sama streng.
Eftir bókmenntum vorum að dæma, leikur ekki
vafi á, að forustufé hefir jafnan verið uppi allt frá
landnámsöld, og getur hver, sem því nennir, fund-
ið slíkt dæmi í fornsögunum, svo sem Harðar sögu
og Hólmverja, Heiðarvígasögu og víðar. Tel ég
því óþarft að fjölyrða nákvæmar um það. Samt
finnst mér ekki ónauðsynlegt að minna á það, sem
Jón, prófastur, Steingrímsson segir í ævisögu sinni,
að faðir hans, er hann bjó á Þverá í Blönduhlíð,
hafi misst allt sitt fé í áhlaupa-veðri að vorlagi,
nema 40 kindur, sem forustusauðirnir komust með
til beitarhúsanna. Líka má minna á athyglisverða
sögu, sem Sigurður Ingjaldsson frá Balaskarði segir
um moruhnýflóttan forustusauð, sem faðir hans átti,
er hann bjó á Ríp í Hegranesi.
Margt virðist mér benda til, að viðkoma forustu-
fjár hafi gengið í eins konar bylgjum, náð hámarki,
en úrkynjast þess á milli og jafnvel þverrað með
öllu eða þá a. m. k. flutzt milli hinna ýmsu lands-
hluta eða byggðarlaga með þessum hætti, sem er
líklegra. Því að helzt lítur út fyrir, að það forustu-
fé, sem ég hefi kynnzt eða haft spurnir af, sé fjár-
kyn út af fyrir sig. Allt er það mislitt, að heita
má, oftast svart eða tvílitt, í nokkrum tilfellum þó
mórautt eða grátt, og undantekningarlítið kollótt
eða hnýflótt, þó að stundum spretti því venjuleg
horn. Spurnir hafði ég einnig af hvítum forustu-
sauðum, og voru þeir líka ýmist hnýflóttir eða koll-
óttir. En flestir munu þeir hafa þótt heldur bág-
rækir, sem slíkir, og litlir fyrir sér.
Eftirfarandi sögu sagði mér maður að nafni
Bjarni Skaftfell, ættaður úr Vestur-Skaftafellssýslu,
vandaður maður og greinargóður: Það var skömmu
fyrir síðustu aldamót, að nokkrir bændur úr Fljóts-
hverfinu lögðu upp með fjárrekstur, um fjórtán
hundruð fjár, til Reykjavíkur. Fóru þeir skemmstu
leið, að fjallabaki, og varð fyrrnefndur Bjarni, sem
þá var unglingur, til að fylgja þeim að Hverfis-
fljóti. Komu þeir þangað snennna dags, og var
fljótið þá í vexti. Er það skemmst af að segja, að
þeir stríddu allan daginn við að koma fénu yfirum,
en tókst það ekki fyrr en undir sólsetur, og voru þá
komnir langt niður með fljótinu. í þessum rekstri
var svartkollóttur forustusauður, og fór hann fjórt-
án sinnum fram og til baka yfir fljótið, án þess að
nokkur kind fylgdi honum. Færði hann sig sífellt
til móts við reksturinn eftir því sem hann þokað-
ist niður með fljótinu. Skyldi hann ekki hafa fengið
stöku eða svo að launum, ef hann hefði verið hest-
ur?
Það hygg ég, að ekki hafi verið mikið um gott
forustufé í Vopnafirði frá því um miðja 19. öld-
ina, fram um 1880, en úr því fóru að kórna franr
r
PÁLL GUÐMUNDSSON er fœddur á Rjúpnafelli í
Vopnafirði 26. júní 1887, sonur Guðmundar bónda Jóns-
sonar af Hauksstaðaætt, og Önnu Margrétar Þorsteins-
dóttur frá Glúmsstöðum í Fljótsdal. Hann ólst þar upp í
foreldrahúsum, þar til hann hvarf vestur um haf ásamt
móður sinni og tveimur brœðrum vorið 1911, þá 24 ára
að aldri, en föður sinn missti hann 1908. Strax á barns-
aldri komu fram hjá honum búmannshæfileikar og áhugi
fyrir sauðfé, og virðist sá áhugi ekkert hafa rénað eftir að
hann fluttist burt af landinu. M. a. heldur hann því fram,
að forystufé sé sérstakur kynþáttur. Hann dvaldist lengst
af í Winnipeg fjögur fyrstu árin vestanhafs, en fluttist
vestur í Vatnabyggð svonefnda i Saskatchewan vorið 1915,
og hefur siðan rekið búskap, einkum kornrækt, i nánd
við smáþorpið Leslie.