Heima er bezt - 01.09.1960, Síða 2

Vié bókask ápinn
Ég stend við bókaskápinn minn og renni augum yfir
kilina, marglita, misþykka og misháa. Sumir eru fagrir
og gljáandi, aðrir snjáðir og lúnir. Ólíkt er efnið, sem
inni fyrir er, en allar eiga bækurnar sömu sögu að segja,
þær eru meðlimir einnar fjölskyldu, félagar sama manns-
ins, sem ann þeim og hefur handleikið þær oft og
mörgum sinnum, svo að segja má, að margar þeirra séu
orðnar hluti af honum sjálfum.
En hvers vegna safna menn bókum? Oft er þeirri
spurningu varpað fram. Svörin við henni verða vitan-
lega mörg og ólík að efni eftir því, hver á í hlut.
Naumast mundu nokkrir tveir bókasafnendur verða al-
gerlega sammála, þótt þeim bæri saman í ýmsu. Hér
mun gerð lítilsháttar tilraun, til að svara frá sjónarmiði
mínu, en óvíst er, hversu margir aðrir gætu skrifað þar
undir.
í bókasafni mínu staðnæmist ég oft við lítið kver,
fremur ósjálegt að ytri búnaði. Þetta er Varabálkur,
2. útg., prentuð á Akureyri 1900. En á fremra saur-
blaðinu er skrifað: Steindór Steindórsson 1902. Og það
er staðreynd, að bókina fékk ég í jólagjöf það ár, rúm-
lega fjögra mánaða gamall.
Varla býst ég við, að sú gjöf hafi ráðið miklu um
það, að ég tók að safna bókum síðar á ævinni, þótt
aldrei verði neitt sagt með vissu, hvað örlögum ræður.
Enn ólíklegra þykir mér þó, að gamli maðurinn, sem
gaf mér bókina, hafi þótzt sjá það á augum eða hára-
lagi, að mér myndu síðar fáar betri gjafir gefnar en
sjaldgæf bók. Hitt veit ég, að frá því ég man fyrst
eftir mér læsum, voru bækur mitt mesta eftirlæti, og
fátt hefur mér þótt betra um dagana, en þegar ég í
bernsku minni fékk að liggja í rúminu á sunnudags-
morgna og lesa. Á þeim árunum var ekki alltaf spurt
um hvað lesið var, ef maður aðeins fékk bók í hend-
urnar, þótt mér vitanlega þætti Egla, Jónas Hallgríms-
son, Þjóðsögur Jóns Árnasonar eða Þúsund og ein nótt
betri á bragðið en Búnaðarritið og Alþingistíðindin,
sem þó mátti nota, ef í nauðirnar rak. Ég get ekki að
því gert, að ég vorkenni þeim unglingum nútímans,
sem þeytast í bílum frá einum skemmtistað til annars
í leit að einhverri skemmtun, en þekkja ekki tilhlökk-
unina yfir því að fá frístund til að lesa í bók, sem þeir
hafa þráð að komast í tæri við, eða fögnuðinn, sem það
veitir að vera einn samvistum við góða bók. En ef til
vill kynnast þeir þessu seinna.
Þegar fram liðu stundir, og einhver auraráð urðu,
nægði mér ekki lengur að lesa bókina. Ef hún veitti mér
ánægju eða fróðleik varð ég að eignast hana, gera hana
mér að förunaut og félaga. Söfnunarnáttúran var vak-
in, og hún hefur ekki skilið við mig síðan. Fyrst í stað
var vitanlega ekki um að ræða að eignast aðrar bækur
en þær, sem allra girnilegastar voru til fróðleiks eða
skemmtunar, en jafnframt óx upp sú tilfinning að láta
helzt ekkert prentað blað fara forgörðum, ef hægt var
að ná á því tangarhaldi, og margir voru hirðulausir um
bókariflinga eða blaðasnepla. Og svo mun flestum þeim
fara, sem tekið hafa sýkil bókasöfnunarinnar, að þeim
er ekki sársaukalaust að sjá bók eða blað umhirðulaust
eða gert að eldsmat. Bókasöfnunin verður eins og snjó-
flóðið, sem alltaf hleður utan á sig því lengra sem það
fellur. Sumir safnarar verða alætur á bækur, safna öllu
af sama kappi. Slíkt er raunar ekki lengur fært nú,
eftir að bókagerð hefur aukizt svo stórkostlega, sem
raun er á. Hinir munu þó fleiri, sem einbeita sér við
tilteknar greinir bóka. Þannig hef ég aldrei safnað er-
lendum bókum utan minnar fræðigreinar, og af ís-
lenzkum bókum hef ég einkum tínt að mér ljóðabæk-
ur, þjóðleg fræði, ævisögur og tímarit, enda er þar úr
ærið nógu að moða. Annað mál er svo það, að berist
eitthvað annað í hendur mínar, læt ég það naumast frá
mér fara. Ég geri ráð fyrir að flestir bókasafnarar hafi
líka sögu að segja.
Naumast mun hægt að segja, að þeir sem kallast geta
safnarar sækist eftir bókum vegna efnis þeirra, enda
þótt þeir bindi sig við tiltekna efnisflokka bóka. í aug-
um safnarans kemur margt annað til greina. Verðmæti
bókarinnar sem safngrips er ekki fólgið í efni hennar,
heldur má tala um aldur hennar, prentstað og ytri bún-
að og ekki sízt hversu sjaldgæf hún er á markaðinum.
Þetta allt eru mikilvægir þættir í viðhorfi safnarans,
þegar hann er tekinn að safna af kappi. Þetta getur
gengið í öfgar, en hefur þó óneitanlega bjargað mikl-
um verðmætum prentaðra bóka og handrita. Elju og
natni bókasafnaranna er það að þakka, að margt smá-
legt geymist, seinni tímanum til fróðleiks og ánægju, en
safnandanum til óblandinnar nautnar. Því að fátt gleð-
ur hann meira en að bjarga, þótt ekki sé nema tvíblöð-
ung, undan valdi eyðileggingarinnar. Þannig þjónar
hann í senn sjálfum sér og framtíðinni.
En bókasafnarar eldast eins og aðrir menn. Þá hlýt-
ur það að verða áhyggjuefni hvers og eins, hvað verð-
ur af safninu að þeim látnum. Mýmörg eru þau dæm-
326 Heima er bezt