Heima er bezt - 01.06.1996, Síða 15

„Réttir voru á borði 12 - ég kaus
mér álasúpu og var hún ágæt, svo
postei-sósu-ket ágætt-góðir karpar,
einhvers slags ket frikadellur með
rótastöppu, mergjarbúðingur,
smáfuglar, ég held snjótittlingar
steiktir með stöppu til og sylt-
uðum perum, engin önnur syl-
tetöy, rjómaflautakaka, ís-sæta-
brauðs smákökur með bestu
epli; hitt man og þekkti ég ekki.
Kaffe strax á eftir.“
í ljósi þess sem fyrir liggur um
mataráhuga Magnúsar er sennilegt
að hann segi satt um það að hann
hafi skrifað niður mataruppskriftir
eftir frú Fjeldsted í Noregsdvöl
sinni. Ólíklegt má teljast að hann
hafi spunnið þetta upp. Uppskriftim-
ar kemur hann svo með heim til Is-
lands og í anda upplýsingarmanna
hefur hann auðvitað reynt að breiða
út þessa þekkingu. Hins vegar gat
verið erfitt fyrir áberandi karlmenn
að gefa beinlínis út rit um matreiðslu
sem var svo eindregið kvennasvið.
Um þetta leyti var Ólafur Olavius
nýbúinn að skrifa bók um
mjólkurmatargerð og hlaut að
launum landsþekktan háð-
kviðling. Magnús hefur
áreiðanlega sýnt sínum nán-
ustu konum uppskriftirnar,
þ.á.m. Mörtu Maríu eftir að
hún varð mágkona hans.
Marta var alin upp í danskri
kaupmannsijölskyldu og hún
hefur vafalítið átt sér eigið
uppskriftakver í handriti eins
og algengt hefur verið með
matseljur um aldir. í það gæti
hún hafa bætt uppskriftunum
frá frú Fjeldsted. Hugsanlega
var þetta stofninn í því mat-
reiðsluvasakveri sem gefið var út í
Leirárgörðum árið 1800, að tilhlutan
Magnúsar og í einhvers konar sam-
vinnu þeirra Mörtu og e.t.v. Stefáns
líka, en uppskriftirnar í vasakverinu
eru flestar danskar eða norskar. Gæti
þá verið nokkur sannleikur í hinum
ýmsu fullyrðingum Magnúsar um
höfunda títtnefnds kvers, þótt þær
virðist stangast á í fljótu bragði. Fyr-
hans. Tókst góður vinskapur með
Magnúsi og þessu fólki. í
sjálfsævisögu hans segir um frú
Fjeldsted:
„Henni ber með réttu sú
sanna þakkarverða viðurkenn-
ing, að allt hvað finnst í mat-
reiðslu-vasakveri, útkomnu á
prent íslensku á prenti árið
1800 undir sál. frúar assess-
orinnu Mörthu Stephenssens
nafni, er eiginlega hennar fyrir-
sögn að þakka, hverrar M.St innilega
beiddist um allt, sem hér á landi
mætti verða vegleiðslu bæði heldri
konum og hyggnum í almúgastétt,
hvað hann eftir henni smám saman
um veturinn uppskrifaði á dönsku,
snéri því síðan á íslensku og setti í
það form, sem það með sér ber, og
fékk seinna meir þessa góðu mág-
konu sína til á titilblaðinu að láta
heita sitt verk, svo sem hennar búsýsl-
um betur hæfandi en hans, og reit
sjálfur formálann undir bróður síns
nafni.“
Þar með hafa tvær konur
og tveir menn verið nefnd
sem höfúndar að því sem í
téðu kveri stendur. Og það
sem meira er, sami maður-
inn, Magnús, hefur í einu
riti sagt frá því að Stefán
og Marta hafi skrifað bók-
ina, en í öðru að hún sé
eftir hann sjálfan og frú
Fjeldsted. Vandséð er nú
hveiju á að trúa.
Það er nokkuð Ijóst að
eitthvað hefur Magnús
Stephensen komið við rit-
unarsögu matreiðsluvasakversins.
Strax í formálanum, sem Stefán
maður Mörtu undirritar en Magnús
segist seinna sjálfur hafa samið, er
sagt að bókin komi á þrykk fyrir at-
beina Magnúsar enda var hann mik-
ill áhugamaður um mat og kemur
honum víða að í ritverkum sínum. I
ferðarollu frá 1825-6 tíundar Magn-
ús vandlega mat sem honum er bor-
inn í ferðinni. Þannig segist honum
frá borðhaldi með dönsku konungs-
hjónunum:
/ vasakveri Mörtu eru uppskriftir
af kindahausum, flegnum, vel
krydduðum og steiktum með
smjöri og brauðraspi ásamt vel
pipraðri heilastöppu. Hér sést þjóð-
legri matreiðsla afþessu tagi, soðn-
ir kjammar og heilakökur, soðkök-
ur hnoðaðar úr rúgmjöli og heila,
sem oft voru soðnar með sviðum
áðurfyrr.
í einföldu matreiðsluvasakveri er
fyrsta kleinuuppskriftin sem hér
gekk á þrykk. Pær kleinur eru tví-
snúnar, eins og sést hér á myndinni.
Heima er hezt 211