Heima er bezt - 01.06.1996, Page 17

engiferi, saxaðri Pétursselju og
nokkrum kúrennum; þegar þetta
sýður er það jafnað með litlu af
hveitimjöli og lítið af sykri látið í.
1 rjóma stað má brúka kjötseyði
með vínediki og sykri.
Heilinn af soðnum sauðarhöfð-
um úttekinn, velgdur upp með
litlu af smjöri, og pipar steyttur á
sáður, þykir mörgum gœðarétt-
ur. “
Hér eru greinilega nýjungar á
ferð því að á Islandi tíðkaðist
ekki að flá kindahausa, þeir voru
sviðnir frá fyrstu tíð, og segir af
höfuðsviðum strax í fornbók-
menntunum. Aldrei hefur heldur
orðið algengt hér að steikja svið,
en lungamúsin sem þarna er
nefnd varð nokkuð þekkt hér á
seinni hluta 19. aldar og er einnig
í næstíyrstu matreiðslubókinni
eftir Þóru Andreu Nikólínu Jónsdótt-
ur sem út kom 1858. Það eru lungu,
soðin og brytjuð niður í hvíta sósu,
stundum ásamt einhverju öðru inn-
meti.
Samkvæmt heimildum í skjala-
safhi þjóðháttadeildar Þjóðminja-
safns var réttur með þessu nafni al-
gengur á Norðurlandi í byrjun 20.
aldar. Það voru súr lungu brytjuð út í
sætan hveiti- eða rúgmjölsjafning.
Hin uppskriftin, sem hér er birt, er
af gífurlega matarmikilli möndlu-
tertu, og er ekki í lítið ráðist að setja
uppskrift af slíku á þrykk í bakara-
ofnalausu landi:
„Mandel terta gerist af einu pundi
af sœtum, og 4 lóðum af bitrum
mandelum, skálduðum í heitu vatni
og flegnum úr hýðinu. Þetta smá-
steytist með rauðu úr eggjum. Smá-
steytt og sigtað pund af hvítum sykri
er ásamt 14 eggjarauðum í tréskál
vel samanhrært með birktum vendi,
einn jjórðung stundar eður lengur.
Svo eru steyttu mandelin látin þar
og, ef til er, nokkuð af rifnum
sítrónuberki, sem allt er enn vel
hrært saman einn jjórðung stundar.
Á afmœlisdögum Árna Björnsson-
ar þjóðháttafrœðings má starfsfólk
Þjóðminjasafns eiga von á ýmis
konar fornkökum. Hér er Árni að
skera Jarðeplaköku úr matreiðslu-
bók Þóru Andreu Nikólínu í kaffi-
stofu safnsins.
Hvítan úr þeim 14 eggjum er með
þeim á minnstum vendi slegin eður
þyrluð vel upp í froðu. 2 hnefar af
smárifnu hveitibrauði eru hrœrðir
inn í mandel deigið ofur vel ásamt
eggjafroðunni uns vel er jafnað. 1
tertupönnu eður formi vel innan
smurðu með smjöri og rifnu hveiti-
brauði á nú þessi mandelterta við
hægar glœður að bakast. “
Við þetta má bæta að vinir Arna
Björnssonar þjóðháttafræðings tóku
sig til fyrir nokkrum árum og bök-
uðu þessa tertu honum til heiðurs á
afmælisdaginn hans og buðu starfs-
fólki Þjóðminjasafns til veislu. Kak-
an var þá að vísu bragðbætt með
tékknesku kremi úr matarkompum
Hallfreðar Arnar Eiríkssonar, kollega
Árna. Þetta reyndist hin gómsætasta
terta en svo matarmikil að þeim, sem
hyggjast nýta uppskriftina, er bent
á að vel er óhætt að bjóða allri
stórfjölskyldunni í kökuna, jafn-
vel þó að hún telji nokkra tugi.
Matreiðslubók Þóru
Andreu Nikólínu
Númer tvö í flokki íslenskra
matreiðslubóka, næst á eftir Ein-
földu matreiðsluvasakveri frá
1800, er „Ný matreiðslubók ásamt
ávísun um litun, þvott og fleira.“
Hún kom út á Akureyri árið 1858
og höfundurinn hét því ábúðar-
mikla nafni Þóra Andrea Nikólína
Jónsdóttir. Hún var af dönsku
móðemi og fædd í Kaupmanna-
höfn 1814. Þegar hún var tíu ára
gömul gerðist faðir hennar prestur
í Eyjafirði og þá fluttist fjölskyld-
an til íslands. Á íjórða áratug ald-
arinnar fréttist svo aftur af Þóru
Andreu Nikólínu í Danmörku, hvort
sem hún hefur verið að heimsækja
móðurættingja sína þar eða afla sér
mennta, en um 1840 giftist hún í
Kaupmannahöfn, Indriða Þorsteins-
syni, gullsmið frá Víðivöllum í
Fnjóskadal. Þóra, eins og hún var
kölluð, flutti ásamt eiginmanni sín-
um að Víðivöllum og þar bjuggu þau
í tíu ár. Þá lá leiðin til Akureyrar þar
sem Indriði stundaði gullsmíðar en
Þóra samdi og gaf út áðurnefnda
matreiðslubók árið 1858. Þremur
árum seinna andaðist hún, aðeins 47
ára að aldri.
Ný matreiðslubók er sannarlega
enginn bæklingur þó að höfundur
nefni hana svo í formála af lítillæti
sínu. Hún er 244 blaðsíður að lengd
og prýðilega skrifuð. I henni eru 33
yfirkaflar og á fjórða hundrað undir-
kaflar. Þar eru, auk matamppskrifta
kaflar um búr og eldhús, um undir-
búning matreiðslu, um litun á ullar-
efnum, þvotta, línsterkjugerð, bletta-
hreinsun, merkingar á líni, hreinsun
á leðurskóm og fleira. Hvergi hef ég
getað fundið neitt um skólamenntun
Þóru, en bókin bendir öll til góðrar
menntunar. Þrátt fýrir þetta ritverk er
Þóru Andreu Nikólínu hvergi að
ii
Heima er bezt 213