Heima er bezt - 01.12.2000, Qupperneq 14

nýjum degi í lífi margra Grænlendinga suður í Evrópu,
einnig síðar sunnan Gíbraltarsunds. Að vísu frjdlsbom-
ir menn, sjdlfstæð þjóð, en urðu ofurselt vinnuafl. Er
ekki launung, að Grænlendingar, sem teknir vom nauð-
ugir viljugir d Litlu-ísöld, vom seldir mansali. Samfélag
þeirra var bóklaust, síðan biskupsstóllinn varð auður og
klaustrin tóm, en prestsleysi tilflnnanlegt þegar á 15.
öld. Þess vegna bdrust ekki bréf eða orðsendingar frd ís-
lenzkumælandi, seldu fólki í Evrópu og Norður-Affíku.
Hin afar fdmenna hjörð vissi enga þd skyldvini d ís-
landi né í Færeyjum og Noregi, sem leita mætti til.
Oft er höfðað til yfirgeisandi fallsótta, þegar getið er í
eyður sögunnar um þjóðina, sem hvarf. Sú varð reynd
gífurlegrar fólksfækkunar hér d landi og í Færeyjum.
Hin afar strjdla byggð d Grænlandi, torveldar samgöng-
ur og afskapleg einangmn margra lítilla sókna, voru
vöm, en t.a.m. Dýmeskirkjusókn utanvert við Eiríks-
fjörð, sem var lang fjölmennasta sveitin, eyddist hvað
fyrst vegna smitsjúkdóma og mannrdna, kennd gjama
við Harðsteinaberg.
Dæmi hér á landi um vörn einangmnar em úr síðari
plúgunni 1494, þegar lokuð var leið á Vestfirði milli
Bitm og Gilsfjarðar, en sigling bönnuð norður fyrir
Skriðinsenni og yfir Breiðafjörð. Urðu því Vestfirðingar
varðir. Og í faraldrinum 1918 dó enginn í Þingvalla-
sveit, er umferð var hindmð um Mosfellsheiði og varð-
staða í Grafningi og Grímsnesi.
Dóu úr blóðleysi og megurð
Þó að nær engar heimildir séu til frd grænlenzku
frændþjóðinni d 16. öld, er íslenzk frásögn várðveitt um
sjómann, sem gekk á land sunnarlega í Eystribyggð.
Hann hraðaði sér til skips vegna hræðslu við Skræl-
ingja, sem sjómenn vissu fullvel um. íleiðis hljóp hann
fram á lík í evrópskum fataslitmm. Lá á grúfu ofan við
flæðarmál. Er velti við, sá hann að þetta var íslenzkur
maður, enda er bæði líkamsbygging Inúíta, andlitsfall,
hár og hömndslitur alls ólíkt. Hægri hendi hins hor-
dauða, norræna manns, var kreppt um hnífsskaft, en
blaðið svo urið, að varla var nokkuð eftir. Þegar þetta
var, vom liðin nær 180 ár frá hinu títtnefnda Hvalseyj-
arbrúðkaupi. 16. september 1408 em síðustu skjalfestu
heimildir íslendinga um Grænlendinga skráðar. Svara-
mannavottorð um hjónavígslu Þorsteins Ólafssonar lög-
manns og Sigríðar Bjömsdóttur frá Ökmm. Höfðu þau
orðið ísteppt og innlyksa.
Múrar Hvalseyjarkirkju eru alkunnir af myndum, en
þeir standa enn, furðu heilir. Þar giftist aftur íslenzk
kona löngu síðar en Sigríður: Kristjana Guðmundsdótt-
ir, stúdent og kennari, og brúðgumi hennar á hásumar-
degi fýrir 10 ámm síra jonathan Motzfeldt, ráðherra
grænlenzku heimastjómarinnar, og búa þau í Nuuk,
höfuðstaðnum.
Hinar s.n. tilgátur um afdrif íslenzka þjóðarbrotsins á
Grænlandi eru margar. Og hvíti risinn vestan Græn-
landshafs er stundum kallaður landið gleymda, einmitt
vegna þess að landsmenn hafi gleymzt í dansk-norska
ríkinu og horfið sporlaust.
Smitsjúkdómar voru einn helzti valdur fólksfækkunar-
innar, auk þess sem grisjuð fámenn afbyggð átti enga
vöm gegn hinu hvom tveggja, sem reið baggamuninn:
ránskap sjóreifara og skyldleikaræktuninni, en mjög ná-
ið hlaut að vera búið að frændsemi.
Á Litlu-ísöld hmndi hefðbundinn evrópeiskur land-
búnaður á Grænlandi, sem að líkum lætur. Búskapar-
hættirnir vom jafnvel óraunhæfari en hér á landi, og er
þá mikið sagt. Herzlumunur meðalárs og illæris er lítill
und hveli norðurs. Þegar þraukað hafði verið í snjó-
þungum, veðurnæmum inndölum í 2 aldir kólnandi
veðráttu, búsmalinn mjög fallinn og fólk upp dregið af
næringarskorti og frávita af þunglyndi og hræðslu við
náttúmöflin og Skrælingjana, sem Inúítar vom ávallt
nefndir síðan á landafundatímanum, var einskis að
vænta. Nema sjóræningja. Þeirra var þó æ sjaldnar
von, þegar nær engir hvítir menn vom eftir. Inúítar
voru ekki gróðavænleg markaðsvara. Prófað, en gefizt
illa.
Skömmu eftir aldamótin 1500 hafa verið íslenzk-ætt-
aðir menn í aðeins einni afskekktri landsveit, þar sem
Inúítar fundu af eðlisávísun og reynslu selfangarans, að
ekki var lífvænlegt. Þessi fámenna byggð heitir enn í
dag hinu foma, íslenzka nafni Vatnahverfi, af því að
þar varð ekki Inúítabyggð. Þeir útrýmdu ekki hinni
sára fámennu íslenzkumælandi, katólsku hjörð Höfða-
sóknar í Austurfirði. Fundum bar ekki saman, er hvor-
ugir áttu erindi á umráðasvæði hinna.
Vatnahverfi er 7-8 bæja byggð, nokkrir innan 3ja
tíma göngufjarlægðar. Urriði í vötnum og lækjum á
þessu mýrlenda, alræmda mýflugnabæli. Kýrgras, en
ekki sauða. Eggver mikið, en ekki land að rekafjömm.
Gróðurinn brátt upp urinn og varð sandfok geigvænlegt
eins og af því má ráða, að loks er grafreitur fannst í
Vatnahverfi, vom 5 m þykkir sandskaflar yfir garði og
húsatóftum. Og svo er veðumæmt í jökulnámd og há-
fjalla, að húsþök vom nær flöt á niðurgröfnum jarðhýs-
um. Er raunar óþarft að rekja þá sögu lengur, enda
hlaut hið örfáa fólk að deyja út vegna efnaskorts og
skyldleika, sem olli ófrjósemi, fáráðlingshætti hins blóð-
lausa fólks og dauða hinna fáu, ungu mæðra af barns-
fömm.
Síðasta kynslóðin
Ætla má, að fólkið, sem síðast lifði í felustaðnum í
Vatnahverfl, hafi þraukað nær fram undir 1600. Engir
sæfarendur, sjómenn eða hvalfangarar frá Evrópu vissu
um hörmungar hins deyjandi stofns. Ekki kom því nýtt
446 Heima er bezt