Æskan - 01.05.1978, Blaðsíða 20

L» Istu heimildir um smjör eru um
4000 ára gamlar, og er þær að finna í
helgiritum Hindúa. Þar er þess getið,
að smjör hafi verið ein af þeim dýrustu
fórnum, sem guðunum voru færðar.
En sjálfsagt hefir sá siður þá verið
orðinn mörg hundruð ára gamall. Enn
eimir eftir af því í Indlandi að smjör sé
talið meðal helgra dóma, því að þegar
höfðingjar Hindúa taka við völdum,
þá eru þeir smurðir með smjöri. [
frumkristninni virðist og enn hafa
verið nokkur helgi á smjörinu, því að
það var þá notað á altarslampa. En
Rómverjar hinir fornu létu smyrja sig
með smjöri, vegna þess að þeir töldu
það heilsusamlegt.
Engar sagnir eru um það hvernig
maðurinn fann upp á því að búa til
smjör, en talið er að það hafi gerst
aftur í grárri forneskju, meðal hirð-
ingja. Þeir voru alltaf á ferðalagi með
hjarðir sínar, og fluttu þá mjólk með
sér í belgjum langar leiðir, annað
hvort á hestum eða úlföldum. Við
þetta hefur mjólkin skekist. Og svo
hafa hirðingjarnir tekið eftir því, að á
þessum feröalögum mynduðust í
henni smáfitukorn. Þeir hafa fljótt
skilið, að þetta stafaði af því að
mjólkin skókst til í belgjunum, og þá
hafa þeir fundið upp sérstakar að-
ferðir til þess að skaka hana og ná
smjörinu úr henni. Fyrstu strokkarnir
hafa verið leirker, sem menn hristu
þangað til smjörið skildist frá mjólk-
inni. Næst hafa menn svo fundið upp
á því að búa til strokka úr holum trjá-
bútum; botnar hafa verið settir í báða
enda, þessi hólkur síðan fylltur af
mjólk og hengdur upp milli trjáa og
rólað þar fram og aftur. Einnig hafa
verið notaðir belgir, sem hengdir hafa
verið á tré, eða tjaldsúlur, og síðan
rólað fram og aftur.

Einhvern tíma hafa menn svo
komist að því af tilviljun, að það var
miklu auðveldara að gera smjör úr
rjóma heldur en úr mjólk. Þá lærðist
mönnum að setja mjólkina og veiða
síðan rjómann ofan af, eða þá að
renna mjólkinni undan honum. Með
þessu móti vannst það, að strokkarnir
máttu vera miklu minni, og að meira
smjörfékkst með minni fyrirhöfn.
Síðan kemur bullustrokkurinn til
sögunnar, en hann var notaður hér á
íslandi fram á þessa öld. Þá komu °9
snúnir strokkar, og var þeim len^'
snúið með handafli. En svo korri^
vélar til sögunnar og hafa þær orði
margbreyttari og fullkomnari eftir Þ^
sem tímar liöu. En samt má segjð’ a
grundvallaraðferðin við það að freíT1
leiða smjör hafi haldist óbreytt u(11
5000 ára skeið. Það er skaksturinn'
sem klyfjadýr fornaldar bentu
mönnum fyrst á.
— 0-
Langt fram á 19. öld voru Þa^
bændur einir og hirðingjar, se^
framleiddu smjör, og var það auðvita
í smáum stíl. Var mikið fyrir þvi
hatt'
en hreinlæti ekki ávallt sem ákjósan
legast. Það var þá selt í alla
ve9a
bögglum og umbúðalaust. Batna '
það síst við meðferðina, var 0
óhreint, súrt og hálfbráðið. Eina ráöi
til þess að geyma það, var að sal*3
það. Menn reyndu að hafa sem me
vatn í smjörinu, og stundum var Þa .
blandað með ýmiss konar annarri fe|*|
— allt í þeim tilgangi að smjörið ýr°
sem þyngst. Snemma á fyrri öld var
það algengt að vatn í smjöri væri 33’b'
en nú er víðast svo fyrir mælt, að Þa
megi ekki vera meira en 16%.
Árið 1870 kom skilvindan til söð

wimiwffli