Æskan - 01.12.1992, Blaðsíða 36

Umsjón: Óskar Ingimarsson
BAKTÁLKNAR
Hér verður ekki fjallað um fiska þó að
nafnið gefi það til kynna enda eru fleiri
dýr með tálkn en þeir. Baktálknar telj-
ast til sæsnigla sem eru einn flokkurinn í
fylkingu lindýra. Þeim er oft skipt í tvo hópa:
nakintálkna, sem hafa hvorki skel né mött-
ulhol, og dultálkna sem hafa yfirleitt hvort
tveggja. Tegundir eru alls um 2000, marg-
ar þeirra skrautlegar á lit.
Flestir nakintálknar eru kjötætur og mjög
sérhæfðir í fæðuvali. Ein tegundin lifir t.d.
aðeins á svömpum, önnur á sæfíflum og
sú þriðja á eggjum tveggja fisktegunda í
strandsjónum. Líklega er þetta ráðstöfun
náttúrunnar til að koma í veg fyrir að allir
sæki í sama ætið og fái þannig ekki nóg.
Gulhjassi er algengasta tegundin í norð-
vestanverðu Atlantshafi. Hann verður um
7 sm á lengd, fölgulur með brúna eða rauð-
leita flekki sem geta verið mjög breytilegir.
Tálknakögur er kringum þarfaopið á aftur-
enda hans.
Eftirlætisfæða gulhjassa á grunnsævi við
grýtta strönd er brauðsvampur. Hjassinn
hefur enga kjálka en skefur svampinn með
svokallaðri skraptungu. Það er röð hyrnis-
tanna sem vaxa stöðugt, svo að einn jaðar-
inn haldist alltaf beittur þegar tennurnar
slitna. Svamptætlurnar eru húðaðar slími
áður en þær fara ofan í meltingarveginn
svo að kísilnálarnar í þeim valdi ekki skaða.
Gulhjassi gerir ekki víðförult ef nóg er um
æti, heldur sig þá mest á sama stað.
Eggjunum er verpt í hvítum, hlaupkenndum
lengjum sem festar eru neðan á steina eða
í skuggsælar sprungur. í hverri lengju er
um hálf milljón eggja. Lirfurnar hafast við
í yfirborðssjónum sem hluti af svifinu þar
til þær hafa náð ákveðinni stærð en sökkva
þá til botns og leita uppi fæðusvampinn
sinn. Þá taka þær myndbreytingu og verða
fullorðin dýr. Mjög fáar lifa þó svo lengi.
Laufkögri er stærri en gulhjassi, einir 8 sm
eða meira. Frerhst á honum eru tvö fálmara-
pör og með fram endilöngu bakinu eru fjað-
urskiptir gripangar sem tengjast melting-
arfærunum.
Þessi nakintálkni lifir á sæfíflum og drepur
oft fleiri en hann étur. Hann meltir bráðina
án þess að eyðileggja brennifrumurnar sem
í henni eru. Þær berast út í gripangana og
gegna þar varnarhlutverki fyrir laufkögrann
sjálfan. Þetta er einstætt fyrirbæri sem ekki
er vitað um annars staðar í dýraríkinu.
Sæhéri er ein þekktasta tegund dultálkna.
Hann hefur aðeins eitt tálkn og ofurlitla skel,
þunna og gagnsæja, sem er að nokkru fal-
in undir húðinni á efri hluta líkamans. Hún
sést betur þegar dýrið breiðir úr tveimur
kjötkenndum sepum á bakinu miðju. Þeir
eru framlenging af fætinum og sæhérinn
notar þá til að synda stuttan spöl. Annars er
hann lítið gefinn fyrir að hreyfa sig og vill
helst skríða eftir botninum eða á þangblöð-
um. Tvennir fálmarar eru á höfðinu og líkj-
ast aðrir þeirra eyrum. Dýrið dregur nafn
sitt af því.
Sæhérinn er ekki kjötæta. Hann lifir á
þangsafa og notar jafnt kjálkaparið og
skráptunguna við fæðuöflun. Hann er dökk-
rauður á unga aldri og sést þá illa innan
um rauð þarablöð. Fullorðnu dýrin geta
orðið allt að 15 sm á lengd. Þau eru purp-
urabrún eða ólífugræn með greinilega hvíta
bletti á hliðunum en það er hinn besti felu-
búningur.
Fátítt er að sjá sæhéra í fjöruborði nema
hann reki á land. Hann heldur sig yfirleitt
lengra úti. Eggin eru í sérkennilegum bleik-
um hnoðra sem minnir á ull. Þau eru fest
við stein eða þangblöðkur og þola að kom-
ast í snertingu við bert loft um fjöru.
Fólk ætti að taka sæhéra upp með gætni ef
það vill skoða hann. Hann spýtir purpura-
rauðu efni sem mjög erfitt er að ná af hönd-
um eða úr fötum þó að það sé hættulaust.
3 6 Æ S K A N