Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1920, Blaðsíða 79
IÐUNN
Einokunarverzlun Dana.
73
tíma, og hefði konungi sjálfsagt reynst miklu arð-
vænlegra að heimta venjulegan toll af íslenzku verzl-
uninni, en það þótti eigi ráðlegt ýmsra hluta vegna,
og var hún jafnan rekin tollfrjálst eða því sem næst.
Önnur ástæða, sem mæíti sérstaklega með einokun-
arverzluninni frá sjónarmiði konungs og stjórnar, var
sú, að með þeirri tilhögun gat konungur ávalt trygt
sér nægar birgðir af íslenzkum afurðum, fiski, kjöti,
vaðmálum o. þessh., til hers og ílota, og það með
einkar-vægum kjörum.
Enda þótt ástæður þær, sem nú voru tilgreindar,
kæmi fyrst og fremst til álita hjá konungi og stjórn-
inni, þegar um verzlunina. var að ræða, þá varð samt
eigi hjá því komist að líta jafnframt á hag þegnanna,
bæði Dana og íslendinga. Ástæður þær, sem mæltu
með einokunarverzluninni frá sjónarmiði dönsku
kaupmannanna og Dana yfirleitt, hlutu að sjálfsögðu
að vega þungt á metunum hjá konungi og stjórninni,
eigi sízt þegar þess er gætt, að sú skoðun var alment
ríkjandi í Danmörku, að einokunartilhögun væri eigi
síður nauðsynleg frá sjónarmiði íslendinga en arð-
vænleg frá sjónarmiði Dana. Það er engum vafa
bundið, að þetta var sannfæring konungs og stjórnar
og allra helztu manna í Danmörku frá því að ein-
okunin hófst og þar til komið var langt fram á 18.
öld, þótt undarlegt megi virðast. Meðan þessi skoðun
var alment ríkjandi, var eigi við öðru að búast en
að stjórnin héldi fast við einokunartilhögunina og
gerði sér far um það eitt að gæta jafnt hagsmuna
beggja, Dana og íslendinga. En þar átti hún einatt
úr vöndu að ráða, því hagsmunir þeirra rákust á. í
öllum verzlunarskilmálum eða einkaleyfisbréfum, sem
út voru gefin, leitaðist stjórnin við að afstýra lcúgun
og gerræði af hálfu kaupmanna jafnframt því, að
að hún sagði fyrir um alla tilhögun á verzluninni
út í yztu æsar og fal embætlismönnum sínum á ís-