Kirkjuritið - 01.10.1955, Síða 22

356
KIRKJURITIÐ
um gjöfum manna, er töldu fé sínu bezt varið þannig,
eða fyrir heiðarlegt starf munkanna, sem sjálfir unnu
svo að segja kauplaust. Fjöldi manna var lærður til prests
í klaustrunum, og var það venja, að gjalda um tuttugu
hundruð fyrir tólf ára skólagöngu, og er það sízt hærra
en nú mun tíðkast. Leigur voru vitanlega háar, eftir hætti
þeirrar aldar, en alls ekki hærri hjá klaustrum en öðrum.
Þess voru dæmi, að engar leigur voru teknar af jörðum
klaustra. Þannig voru árið 1446 engar leigur teknar af
fjórum jörðum Munkaþverárklausturs, sennilega vegna
þess, að þar hafa búið fátæklingar, og Kristsfé var á sum-
um hinna. Enn er þess að gæta, að ölmusur og matgjafir
hvíldu miklu þyngra á klaustrunum en nokkrum stofn-
unum öðrum. Jarðagózið var því ekki verr niður komið
þar en í höndum einstakra stóreignamanna, sem eingöngu
hefðu notað það til óhófs.
En svo er á annað að líta: Ef þessar stofnanir hefðu
ekki verið, þá ættum vér engar fornbókmenntir. Þá mund-
um vér nú tala engu betra mál en aðrar Norðurlanda-
þjóðir. Þá væri þjóðmenning vor allt önnur og þekking
vor og annarra frændþjóða vorra stórum minni á fortíð
og sögu. Þá væri engin Landnáma, engar Islendingasögur,
engar biskupasögur.
Er þetta ekki kaupandi fyrir nokkra jarðarskrokka, sem
ella hefðu farið í herkostnað auðugra ofstopamanna, og
lagzt i auðn í styrjöldum og flokkadráttum?
Þó að klaustramönnum væri að sjálfsögðu í einhverju
áfátt, unnu þeir merkilegt gróðurstaf á akri siðmenning-
arinnar, sem seint verður fullþakkað. Þeir voru í senn
verðir hennar og frömuðir. Enda þótt hin íslenzku klaust-
ur séu jöfnuð við jörðu, tala steinarnir. Því að fortíðin
lifir alltaf í nútíðinni.