Kirkjuritið - 01.05.1964, Blaðsíða 14

204
KIRKJURITIÐ
málið, sem liggur lionum til grundvallar og hið raunverulega
góða er fólgið í liugarfarinu, árangurinn skiptir ekki máli. And-
stætt skilyrðisboðum getur þetta boð kallazt algert í eiginlegri
merkingu. Það er liagnýtt lögmál.
Og nú kemst Kant að þeirri niðurstöðu, að orðun boðsins sé
fólgin í bugtaki þess og segir: — Ef ég bugsa mér skilyrðislaust
boð, veit ég samstundis livað það felur í sér. Boðið felur í sér lög-
málið, og auk þess nauðsyn þess, að hin liuglæga regla breytn-
innar /maxíminn/ sé í samhljóðan við lögmálið. Skilyrðislausa
boðið er því aðeins eitt og liljóðar þannig: Breyttu ætíð sam-
kvæmt þeirri huglægu reglu, sem þú vilt, að verði að almennu
lögmáli.
Ef öll skylduboð leiða af þessu eina boði, sem liggur þeim til
grundvallar, telur Kant, að við getum gert okkur grein fyrir,
bvað við eigum við með hugtakinu skylda. Þar sem gildi lög-
málsins getur kallazt eðli Jiess í víðri merkingu, er einnig liægt
að orða skylduboðið skilyrðislausa á eftirfarandi liátt: Breyttu
eins og liuglæg regla breytni þinnar yrði að almennum náttúru-
lögmálum fyrir tilstuðlan vilja þíns.
Þegar Kant liefur orðað skilyrðislausa skylduboðið gerir hann
tilraun til að sanna tilveru jiess að óreyndu /apriori/.1 Og ]>að
sem bann tekur sér fyrir hendur að sanna, er, að til sé bagnýtt
lögmál, sem býður skilyrðislaust, og að blýðni við þetta lögmál
sé skylda.
Fyrst varpar liann fram jjeirri spurningu, livort liverri skyni
gæddri veru sé nauðsynlegt að dæma verk sín ætíð eftir liuglæg-
um reglum, sem jiær vilji sjálfar, að verði að almennum lögmál-
um. Til svars við |>essu leitar Kant til djúpspekinnar, enda jiótt
liann bafi áður liafnað benni í orði. Fyrst setur hann fram
nokkrar fullyrðingar:
1. Viljinn er liugsaður sem bæfileiki að ákveða breytnina
samkvæmt vissum lögmálum, og Jtessi bæfileiki er aðeins
til staðar lijá skyni gæddum verum.
2. Takmarkið leiðbeinir viljanum til sjálfsákvörðunar.
3. Afstæð takmörk þjóna aðeins skilyrtum, hypotetiskum,
boðum.
1 apriori: aft' óreyndu, hyggist á umhugsun og hugsýn eingöngu.