Kirkjuritið - 01.05.1964, Page 15

KIRKJURITIÐ
205
4. Maðurinn, og yfirleitt liver skyni gædd vera, er takmark í
sjálfu sér, og öll skyni gædd náttúra er takmark í sjálfu sér.
Eftir þessum fullyrðingum myndar Kant nú æðsta liagnýta
reglu, sem er skilyrðislaust boð með tilliti til mannlegs vilja.
Þessi regla er þannig: — Yirtu mennsku sjálfs þín og annarra
setíð sem takmark, en ekki sem meðal. Mennskan, sem talað er
urn í þessari reglu, er hugsuð sem huglægt takmark. Það er óliáð'
því, sem hver einstaklingur keppir að, en er æðsta takmörkunar-
skilyrði alls annars og á þannig upptök sín í lireinni skynsem-
inni.
Af þessu leiðir nú, að áliti Kants, hugmyndin, að vilji hverrar
skyni gæddrar veru myndi og setji fram almenn lögmál. 1 þess-
;»'i hugmynd sér Kant sérstætt einkenni skilyrðislausa boðsins.
Þau lögmál, sem viljinn grundvallar þannig, liljóta auðvitað að
vera í samhljóðan við heilbrigða, liagnýta skynsemi, enda skil-
greinir Kant þetta frelsi viljans nánar á þessa leið: „Hvað er þá
frelsi viljans, ef ekki autonomi, þ. e. a. s. eiginleiki viljans, að
setja sjálfum sér lög? .... Þannig eru frjáls vilji og vilji, sem
lýtur siðalögmálum, eitt og sama“.
Sem meðlimur í skynheiminum er liver skyni gædd vera háð
náttúrulögmálum, en sem meðlimur í skynsemiheiminum er
sania vera háð lögmálum, sem grundvallast af skynseminni einni
óliáð náttúrlegum heimi.
I lokaorðum um sönnun á tilveru skilyrðislausa skylduboðsins
segir Kant: „Og þannig eru skilyrðislaus hoð möguleg þess
vegna, að hugmyndin um frelsi gerir mig meðlim í skynsemi-
heimi, og þar ættu allar gerðir mínar að vera í samhljóðan við
autonomi viljans. En meðan ég lít einnig á mig sem meðlim í
shynheiminum, skulu þær vera það og þetta skilyrðislausa
«skulu“ myndar syntetiskt2 boð apriori . .. .“ Q.e.d.
syntetiskt boð': boð, seni ekki er uppgötvað’ eftir rökfræðileguin leiðuni,
en er satt og rétt eigi að síður. /skilgreining Kants/.
Heimspekin knésetur auðveldlega hið illa í fortíð og framtíð, en hið illa
1 nútíðinni hrósar hins vegar sigri yfir henni.
— La Rochejoucauld.