Nýjar kvöldvökur - 01.07.1959, Blaðsíða 18

96
ÚLFAR Á STÖÐINNI
N.Kv.
ugt. En enginn þekkti eða gerði sér fulla
grein fyrir þeirri harðvítugu baráttu, sem
ég háði fyrir minni andlegu tilveru frá því
fyrsta. Til að hyrja með: vonlausri bernsku-
þrá við aðstæður, þar sem öll sund virtust
lokuð fyrir að ég gæti sinnt því, sem ég þá
þegar áleit köllun mína. Og síðar miskunn-
arlausri baráttu einstæðings í framandi
landi, þar sem þrældómur og atvinnuleysi
skiptu tímanum á milli sín. Að vísu var ég
þá kominn í umhverfi, þar sem föng stóðu
til að afla sér þekkingar og reynslu, ef tím-
inn var notaður til hins ýtrasta. Og þótt að-
staða mín gagnvart þeirn tækifærum væri
næsta lítil, þá hagaði ég mér samkvæmt því
og varð furðanlega ágengt. Bjartsýni og sig-
urvonir voru förunautar mínir í þá daga,
og gáfu mér byr undir háða vængi, hversu
illa sem á horfðist. Og eftir margs konar
vonbrigði og þrengingar vakti ég smám
saman athygli og samúð meðhorgara minna,
og það leiddi af sér margs konar atbeina og
hjálp, sem greiddi mér leið til frekara náms,
og má segja að þar gengi ég að lokum sigr-
andi af hólmi.
En ég þráði sífellt að hverfa heim til ætt-
lands míns, og greip því fegins hendi fyrsta
tækifæri sem mér bauðst til að gerast starfs-
maður listar minnar hér heima í þeirri von,
að mér sjálfum og þjóðinni gæti orðið sem
mest úr hæfileikum mínum. Sú von brást
þó að mestu leyti, og þau vonbrigði voru
svo margþætt, flókin og ill viðfangs, að mig
skortir hæði orð og mælsku til að gera þau
öðrum skiljanleg.
Brátt eftir heimkomuna varð mér ljóst,
að ég var kominn í næsta ólíkt umhverfi.
Ekki endilega hvað það snerti, að ég flutt-
ist úr stórborg í smábæ, heldur milclu frem-
ur, að ég fluttist frá stórþjóð til smáþjóðar,
því að það var hið andlega umhverfi, sem
mest skipti í tvö horn, og ég skildi það ekki
og skil það þó, en það kemur seinna.
En sem örlítið dæmi um mismuninn skal
ég þegar geta þess, að þegar verk mín, út-
lendingsins, voru flutt í stórborgum erlend-
is, sem telja margfalt fleiri íbúa en okkar
litla þjóð, þá þótti það stór viðburður í
músíklífinu þar. En þegar sömu verk voru
flutt í smábæjum hér heima, létu ritdómar-
ar sér fátt um finnast, og lítilsvirðing þeirra
var jafn auðfundin og peli af ediki í einum
lítra af vatni. Þeir sem töldu sig músíkanta
voru jafnvel sumir hverjir með tónkvíslar
á lofti á konsertum mínum, og komu ber-
sýnilega þangað í þeim eina tilgangi, að
láta bera á því að það væri nú eiginlega
fyrir neðan sína virðingu að hlusta á svona
tónlist. En ég var óvanur slíkri hegðun
hlustenda og kunni henni illa. Hins vegar
tók almenningur verkum mínum með ágæt-
um, engu síður hér en erlendis.
Alþýðan mun víðast hvar vera svipuð að
innræti, meðan hún er látin óáreitt af á-
róðri eigingjarnra og valdasjúkra svo
nefndra leiðtoga. En hugsunarháttur stór-
þjóða og smáþjóða er næsta ólíkur. Hjá
stórþjóðunum gætir hvarvetna greinilegs
þjóðarmetnaðar, sem raunar, því miður,
jaðrar iðulega við fullkomið þjóðardramb,
og oftast illu heilli. En eigi að síður er það
samt þessi hugsunarháttur, sem heldur
stórþjóðunum saman, sem slíkum og gerði
þær upphaflega að stórþjóðum, hugsunar-
háttur, sem ekki gerir hæfileika þegnanna
að eins konar kunningjabýtum. Um smá-
þjóðirnar víkur öðruvísi við. Þær munu
flestar vera þeim mun snauðari af heilbrigð-
um þjóðarmetnaði, sem þær eru auðugri af
þjóðargorgeir og vanmáttarhroka. Vegna
fámennisins skrönglast flestar þeirra athafn-
ir á krabbagangi, eftir klíkulínum kunnings-