Nýjar kvöldvökur - 01.07.1959, Blaðsíða 27

N. Kv.
BJARGRÁÐ BÓNDANS í DALNUM
105
cnda orti stundum fallega. Gunnar varð
skólameistari á Hólum næstur eftir Sigurð
Vigfússon (Islandströll) og þótti stórum
batna Hólaskóli við komu lians þangað. En
lítill skörungur þótti hann í prestsstöðunni,
og værukær og makráður. Ekki megnaði
höfuðbólið Hjarðarholt að gera hann að
efnamanni, og var hann aUtaf fátækur.
Hrossakjötsbæklingurinn hans Magnúsar fór
ekki fram hjá honum, og nú gerði síra Gunn-
ar rögg á sig. Hann skrifaði öllum prestum
prófastsdæmisins bréf, líklega nokknrs kon-
ar hirðisbréf, og lagði svo fyrir að hver
prestur læsi það upp í áheyrn safnaða sinna,
svo fljótt sem við yrði komið. í bréfunum
varar hann við skoðunum Magnúsar sýslu-
manns, og telur að í þeim felist hvatning til
trúarlegra afbrota. Telur fráhvarf frá gam-
alli venju og lögum vítavert og hættulegt,
sem enginn skuli eiga á hættu að fremja. Af
síra Gunnari er það frekar að segja, að fá-
tækt hans fór vaxandi með aldrinum og varð
hann seinast gjörsamlega félaus og gustuka-
handbendi þeirra sem betur máttu. Oftrúin
og bjátrúin gat ekki fætt eða klætt þennan
misvitra mann þegar honum lá mest á.
Norski skáldjöfurinn Björnstjerne Björn-
son lætur í sögunni „Kátur piltur“ Bárð
gamla kennara segja: „Fyrst er maturinn,
svo er guðsorð og svo ofurlítið í skrift og
reikningi.“ Stutt og gagnorð skólareglugerð.
Falleg lífsþjónusta það sem hún nær.
Viktoría Englandsdrottning kvað svo að
orði í áheyrn þjóðar sinnar: „Ég vil vera
góð.“ Þessn yfirlýsta áformi fylgdu engar
tillögur um kjarahætur til handa þegnunum.
Þjóðmálaskörunginn, stjórnvitringinn og
mannvininn Gladstone, virðist hún aldrei
hafa skilið eða kunnað að meta, svo ríkt
varð henni hamingjuleysið. Gunnar Pálsson
meistari og prófastur mun hafa verið góð-
menni, og ef hann hefði þurft eða viljað
kunngera siðferðilega stefnuskrá sína í ör-
stuttu máli, eins og kvenhöfðinginn þeirra
Bretanna gerði, þá hefði hann fús og einlæg-
lega sagt: Ég vil vera góður.
Síra Gunnar hefur vísast aldrei litið til
annarra kvenna en konunnar sinnar, aldrei
tekið skildings virði í tekjum eða öðrum
greiðslum fram yfir það sem lög og góð
samvizka leyfði, aldrei móðgað eða sært
nokkurn mann, sem á leið hans varð, eða
með honum var. Aldrei óskað þess að öxi
væri reidd að hálsi nokkurs manns, eða
gálgi reistur til fullnægingar dauðadómi.
En síra Gunnar hefur sjálfsagt séð allslausa
förumenn um dagana, komið inn í bágbor-
in hreysi sem voru þó notuð sem mannabú-
staðir, og jarðsungið karla og konur, sem
urðu ófeiti að bráð, og ef til vill orðið að
gera tilraun til þess að leiða til iðrunar
dæmda sakamenn fyrr en þeir yrðu réttaðir,
og haldið sálarfriði og jafnvægi geðsmun-
anna gegnum þykkt og þunnt, og álitið allt
þetta framkvæmi hins sívitra og algóða vilja.
Líkar og skoðanabræður Gunnars prests
byggðu fyrrum og byggja raunar enn land
þetta á milli fjalls og fjöru. Þeir hrökkva
ekki, og þora heldur ekki að stökkva. I hópi
þessara manna er fólk úr öllum stéttum
þjóðfélagsins, ofan frá og niður í gegn. Og
þó þeir finni og viti að „vort ferðalag geng-
u r svo grátlega seint, því gaufið og krókana
höfum við reynt“ eins og skáldið frá Hlíð-
arendakoti orðar það. Og þó að förin yfir
eyðimörk vanans, heimskulegra laga og við-
tekinna venja, verði bæði hrakningasöm og
langstæð eins og Hebreum hinum fornu, þá
sjá þeir eða skynja sjaldnast hina refsandi
hönd sjálfsvítanna er síkvik og máttug hef-
ur ekki af að framfylgja ítrasta réttlæti. Gat-
slitnum og óhreinum lörfum vilja þeir ekki