Ægir - 01.10.1939, Blaðsíða 4

218
Æ G I R
í þrjá aðalflokka, grænþörunga, rauð-
þörunga og brúnþörunga. Af þessum
þrem flokkum gætir brúnþörunganna
lang mest, og mun því aðallega verða
vikið að þeim í því, sem bér fer á eftir.
Efnainnihald þangtegunda er mjög
háð árstíðum, þannig að framkvæma
vrði þangtekju á mjög mismunandi
tímum, allt eftir því livaða efni þætti
æskilcgast að vinna. Þetla kemur líka
heim við þá reynslu manna um joðinni-
Jiald þangsins, sem er mjög breytilegt
eftir árstíðum og tegund, getur verið alit
frá 0,6% og niður í 0.05%x). Mest er joð-
innilialdið seinni hluta vetrar og á vorin,
en lægst á haustin. Sama gildir um ösku-
magnið, að það er liæst á vorin, allt upp
i 35%, en iægst á liaustin, eða allt niður
í 18%. Þaraaska inniheldur um 30%
kalí (reiknað sem K20), af öðrum málm-
um ber mest á natrium, kalsium og
magnium. Málmarnir liggja aðallega
fyrir sem súlföt og klórið.
1 styrjöldinni miklu gerðu Ameríku-
menn tilraunir til að vinna kalí úr þangi
og komu á fót verksmiðju í þeim tilgangi,
en rekstur þessi þótti ekki borga sig og
lagðist brátt niður eftir að stríðinu lauk.
Af lífrænum efnum innilialda þör-
ungar alginsýru, eggjahvítu, cellulose og
litarefni (pigment), sem öll eru óupp-
leysanl.eg í vatni. Af vatnsuppleysanleg-
um efnasamböndum ber mest á mannít,
fucoidin og laminarin.
Alginsýra er lik að byggingu og cellu-
lose og er eitt aðal-efnasamband brún-
þörunga. Alginsýra er löngu þekkt og
einasta lífræna efnasamband þörung-
anna, sem notað er til iðnaðar og unnin
úr þangi i stærri stil. Kostar bún frá 2
krónum og allt upp í 5 krónur kg, allt
eftir því, hve hrein hún er. 1 vefn-
aðariðnaðinum er alginsýra notuð sem
steiningarofni (appretur) á saina liátt
og sterkja, og þvkir hún margfalt hæf-
ari til þessara nota en sterkjan. Sem
þéttiefni hefir alginsýra lengi verið
notuð þannig, til þess að þétta (impreg-
nera) strigapoka. Sölt alginsýrunnar
eru notuð i sykuriðnaðinum til þess að
fella út grugg í sykurupplausnum, eins
til þess að fyrirbyggja ketilsteinsmjmdun
i eimkötlum. Á seinni árum Iiefir algin-
sýra verið notuð í gerviefnaiðnaðinum,
og er það einkum athyglisvert að tekizt
hefir að spinna úr henni þræði, sem
vænlanlega opnar þessn hráefni mikla
möguleika í vefnaðariðnaðinum. Jap-
anar hafa átt drjúgan þátt í framförum
þangiðnaðarins, og liafa nú fvrstir
manna orðið til þess að vinna gervi-
silki úr þangi, þ. e. a. s. úr alginsýru.
Af framantöldu verður séð, að algin-
sýra er þýðingarmikið liráefni, og finnst
í ríkum mæli í brúnþörungum, þannig
inniheldur Iirossaþari (laminaria digi-
tata) frá 16% af sýrunni á haustin og
allt upp í 30% á vorin.
Mannit er hvítt, kristallað efni, sætt á
bragðið, en telst þó ekki til sama efna-
flokks og sykurtegundirnar. Það liefir
enn lílið verið notað til iðnaðarþarfa,
sökum þess að verðlag á því er mjög
bátt eða í kringum 15.00 kr. kg. Mannit
er aðallega notað til lyfjagerðar, en á
seinni árum liefir mönnum liugkvæmst
að nota það til sprengiefnagerðar á líkan
bátt og glyserin, sem eins og kunnugt er
er nauðsynlegt til dýnamitframleiðslu.
Hexanítrómannit, — en svo nefnist
sprengiefni það, sem unnið er úr mannit
og saltpéturssýru, — er ákaflega magnað
sprengiefni, scm áreiðanlega á mikla
framtíð fyrir hönduni. Það er enginn efi
á, að ef takast mætti að vinna mannít,
ásamt þeim öðrum efnum, er hér hafa
1) Ilér er alstaðar miðað við þurrefni.