Ægir - 01.06.1986, Side 6

Jón Bragi Bjarnason
Raunvísindastofnun Háskólans:
Líftækni í fiskiðnaði
Formáli
\ þeirri samantekt, sem hér
fylgir verður reynt að gera nokkra
grein fyrir framtíðarhorfum á
notkun líftækni ífiskiðnaði. Not-
ast hefur verið við nýlegar greinar
og skýrslur um þennan málaflokk
bæði innlendar og erlendar. Vil
ég í því sambandi sérstaklega
nefna margvíslega aðstoð Sveins
Jónssonar lífefnafræðings við
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins, en hann hefur unnið að rann-
sóknum á nýtingu aukaafurða og
notkun ensíma í fiskiðnaði um
árabil. Hef ég haft mikið gagn af
því að ræða við hann og lesa rit-
verk hans um þessi mál. Einnigvil
ég þakka þeim Sigurjóni Arasyni
efnaverkfræðingi, dr. Ólafi
Andréssyni lífefnafræðingi, dr.
Bjarna Ásgeirssyni lífefnafræð-
ingi og Sigríði Ólafsdóttur líffræð-
ingi fyrir gagnlegar ábendingar.
Inngangur
Undanfarinn áratugur hefur
verið tímabil stórstígra framfara í
líftækni. Helstu ástæður þessara
öru framfara er aukinn skilningur
á eðli örvera, ensíma og þess
erfðaefnis, sem stýrir nýsmíði
ensíma og annarra lífefna í frum-
unni. Afleiðingin er stóraukin
iðnaðarframleiðsla ensíma og
notkun þeirra á ýmsum sviðum.
Miklar vonir eru bundnar við
áframhaldandi þróun ogframfarir
í líftækni, einkum á sviði ensím-
tækninnar, en hún fjallar um
framleiðslu og notkun ensíma og
erfðatækninnar, sem gerir kleift
að ferja erfðaefni milli lífvera,
með hagkvæmari framleiðslu líf-
efna að markmiði (1).
Líftækni hefur verið skilgreind
sem notkun lífvera, lífrænna
kerfa eða lífrænna ferla í fram-
leiðslu- eða þjónustugreinum. í
skýrslu OECD frá árinu 1982 er
líftækni skilgreind á eftirfarandi
hátt: Notkun vísindalegrar og
verkfræðilegrar þekkingar við
vinnslu efna, þar sem notaðar eru
lífverur eða hlutar þeirra. Einnig
á þetta við um vinnslu efna úr líf-
verum til framleiðslu á mark-
aðsvöru og til notkunar í þjón-
ustugreinum (2).
Mörgum finnst þetta óþarflega
víð skilgreining og benda rétti-
lega á, að í þessari skilgreiningu
felist nær öll starfsemi, þar sem
lífverur koma nærri, svo sem
hefðbundinn landbúnaður, fisk-
vinnsla, fiskeldi o.s.frv.
Þess vegna eru rótgrónar
atvinnugreinar jafnan undan-
skildar, eða áhersla lögð á, að líf-
tækni er samheiti um aðferðir en
ekki framleiðsluferli eða atvinnu-
greinar.
Skilgreiningin getur því einnig
verið á þessa leið: „Samræmd
nýting þekkingar í lífefnalr l
örverufræði, erfðafræði og v
fræði við framleiðslu ið"3^.
vara, landbúnaðarafurða, v
ings til heilsugæslu, við 0
vinnslu og umhverfisvernd ■
Þessi skilgreining undirs -a\í-
einnig, að líftækni er ekk' s
stæð fræðigrein, heldur >' ^
hún á samnýtingu °^an ^el
undirstöðugreina og >a
fleiri (3). . ti oV
Líftækni er ekki að öllu
grein. Sumar aðferðir 1,
innar hafa verið notaðar fra
fari. Má þar nefna matvæ a ^
leiðslu af ýmsum toga, sV°
°sta- og jógúrtgerð, ol- og jung
gerð og margt fleira.
sem fyrst og fremst felst i .^^ ejns
inni nú er samtenging gre'n‘| 0g
og lífefnafræði, örverutrœ ^
verkfræði, í þeim t'|gang5eni
leysa ýmis vandamaL jrí
mannkynið stendur framm' g,
dag, eins og t.d. þverrao
lindir. ^gnd'
Meginástæðurnar fyrir | |fk'
áhuga á líftækni eru að o
indumtvær: ýtingar'
- Aukin vitund um yra nátt'
möguleika endurnýjan eL
úruauðlinda. . . |eikal11
- Aukin þekking á e'girjiVernif’
stórsameinda og á þv'
irverur starfa. -i 19$
r" |)í
Nefna má, að frarn
/oru
flest lífræn efni upn
322 -ÆGIR