Tímarit lögfræðinga - 01.11.1973, Page 25

er afsakað a. m. k. af sumum. Þetta á rót að rekja til Tómasar frá
Akvínó, sem kenndi, að öllum væri eðlilegt að reyna að lifa sem lengst,
þess vegna hlyti að vera lögmætt að drepa einhvern (t. d. saklaust
barn á vegi flóttamanns) í sjálfsbjargarskyni, þótt ekki væri um
óréttmæta árás að ræða. Hvort heimfæra má þennan sjálfsbjargarrétt
upp á rétt til fóstureyðingar, t. d. ef líf móðurinnar er í voða, er hins
vegar nokkuð á reiki, einkum vegna kenninga Tómasar um syndsemi
getnaðarvarna og tilgang ástarlífs.16
Þessari ósamkvæmni í kenningum kaþólskra manna — sem á hinn
bóginn leggja ofurþunga á „helgi mannlífsins“, þegar fóstureyðingar
eru annars vegar — er vitanlega hampað í röksemdafærslu andstæð-
inga þeirra, enda slík ósamkvæmni vel til þess fallin að vekja spurn-
ingar um hvort mannlífsást sé eini grundvöllur bannkröfunnar eða
hvort hún eigi einnig rót að rekja til t. d. siðgæðisskoðana eða kven-
haturs. M. a. er spurt, hvers konar virðing það sé fyrir lífinu að
banna fóstureyðingar í heimi þúsunda sveltandi manna, ef augljós
afleiðing bannsins er annars vegar enn minni fæða á fleiri munna
og hins vegar skortur fyrir það líf, sem varðveitt var. Það má e. t. v.
einnig minna á það hér, að „helgi mannlífsins“ hefur alls ekki alltaf
verið eina markmið laga, sem banna fóstureyðingar. Fóstureyðingar
voru bannaðar vegna efnahagsástæðna 1933 í Þýzkalandi, 1936 og
1944 í Rússland, 1942 í Frakklandi og 1966 í Rúmeníu. Að Rúmeníu
undanskilinni var lág fæðingartala ekki eina orsök efnahagsvandans,
heldur einnig stríðsrekstur. Og burtséð frá spurningunni um skyldu
kvenna til að hlíta banni við fóstureyðingum, settu í því skyni að
auka efnahagslega velferð í þjóðfélaginu eða til að forðast hallæri á
komandi tímum, þá virðist það vafasöm siðfræði að skylda konur
til að eiga börn gagnstætt vilja sínum, svo að þessi börn verði síðar
drepin á vígvöllum, eða svo að þau megi fylla skarð þeirra, er þar
falla.
Rökræða Tómasar frá Akvínó um árás í sjálfsbjargarskyni leiddi
einnig til „kenningarinnar um tvennar afleiðingar“, sem svo er nefnd
og býr að baki hins fyrirvarans í banninu við manndrápi.17 Hann
varðar athöfnina sem slíka: bannað er að taka mann beinlínis af lífi.
Samkvæmt kenningunni um tvennar afleiðingar ber að gera greinar-
mun á því, sem maður gerir beinlínis, og hinu, sem hann gerir óbein-
línis, þ. e. afleiðingum athafnar hans, sem hann óskaði ekki beinlínis
eftir, þótt þær væru e. t. v. óhjákvæmilegar og jafnvel fyrirsjáan-
legar. Á þessari kenningu eru þau siðaboð kirkjunnar reist, að lækni
leyfist að skera þungaða konu upp við krabbameini, ef líf hennar er
23