Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1931, Side 21

21
veg sama lingsunin fram. Andinn er slokknaður og ritsafn-
inu er „lokað“. Hér eftir verða engin „safnhæf“ rit skrifuð.
Krafan er sú, að ritin sé postulleg, ef hau eigi að teljast
„safnhæf“, þ. e. þess virði, að komast í helgiritasafn kristn-
innar.
Af þessu leiddi náttúrlega ekki það, að myndun ritsafnsins
væri lokið. Hún er í raun og veru ekki byrjuð. En það má
segja, að hún hefjist einmitt með þessari hugsun, sem Mon-
tanskan knúði fram: Hér eftir verða ekki samin lieilög rit í
kristninni. Spádómsgáfunni er lokið. Þess vegna er Montanus
falsspámaður. -— En eftir var auðvitað að mynda ritsafnið,
vita hvaða rit ætti þar að vera, hvaða reglum ætti að beita
og fleira, sem ekki verður ljóst fyr en eftir talsverða þróun,
eins og lýst mun verða í köflunum liér á eftir.
Orðið „kanón".
Áður en haldið er lengra er rétt að gera stuttlega grein
fyrir orði því, sem notað er í flestum málum um ritsafnið,
kanón (y.avcovJ1. Lærðir menn segja að það sé komið af he-
brezku orði kane, sem þýðir stöng eða prik. Kanón þýðir þá
upphaflega stöng, einkum stöng, sem liöfð er til mælinga við
smíðar, hæði lengdarmælinga og til þess að fá heina línu. Væri
stöngin lögð út af myndaði hún ás, sem festa mátti við vog-
arskálar. Oftast var mælistöngin með merkjum til þess að
hægt væri að lesa lengdarmálið. Á latínu hét þessi stöng
regula, sem er sama og regla á islenzku, en reglustika lieit-
ir tilsvarandi verkfæri. Þvi að kanón eða regula var einnig
notað um verkfæri það, sem ritarar höfðu til þess að strvka
eftir eða rispa til þess að fá línuna heina.
lít af þessu fær svo orðið fjölda merkinga. 1) Regla um
hreytni manna. Þannig notar Páll postuli það í niðurlagi Gal.
(6, 16): Og yfir öllum þeim, sem þessari reglu, y.avcúv, fylgja
o. s. frv. 2) Maður, sem er fyrirmynd, er eins og regla um
hreytnina, er kallaður kanón. 3) Reglur eða greinir, sem
krafist er að menn fylgi, svo sem y.avwv zrj? jiícnewg, regula
fidei eða trúarreglan, xavwv zrjg áhgJeíag, regula veritatis eða
sannleiksreglan. Af því kemur svo 4), að ályktanir kirkj-
unnar, einkum kirkjuþinga, um ýms efni, voru kallaðar
canones. 5) Skerfur, t. d. árlegt gjald, sem maður skal
greiða. 6) Mjög algeng merking, sem dregin er af því, að
1) í þessari sérstöku merking, og yfirleitt í nokkurri afleiddri merking
finnst petta orð ekki i ritum fvrr en um miðja 4. öld.